به گزارش خطوط پروازی، بررسی باستان‌شناسی بخش دیهوک و دهستان پیرحاجات طبس به شناسایی 224 اثر تاريخي شامل بافت‌های قدیمی، بنا، محوطه، غار، راه قدیمی، معدن، کوره ذوب، قبرستان قدیمی، سنگ‌نگاره و... با قدمت محدوده زمانی دوران پیش از تاریخ تا پهلوی اول منجر شد.
علی‌اصغر محمودی نسب سرپرست هیأت باستان شناسی با اعلام این خبر شهرستان طبس را یکی از مناطق قدیمی، کهن و با سابقه چند صد ساله در استان خراسان جنوبی دانست که با استعدادهای محیطی فوق العاده و موقعیت ارتباطی ممتاز، همواره در خراسان بزرگ و ایالت قهستان، دارای جایگاه پر اهمیتی در طول دوران تاریخی بوده است.
او وجود آثار پیش از تاریخ، تاریخی و اسلامی در این منطقه را موید این امر دانست و افزود: «با این اوصاف، متأسفانه شهرستان طبس از ناشناخته ترین مکان های ایران امروزی از لحاظ پیشینه پژوهش های باستان شناختی و تاریخی است.»
این باستان شناس اظهار کرد: «در بررسی انجام شده در بخش دیهوک و دهستان پیرحاجات اين شهرستان مجموعا 224 اثر تاريخي شامل بافت های قدیمی، بنا، محوطه، غار، راه قدیمی، معدن، کوره ذوب، قبرستان قدیمی، سنگ نگاره و... شناسایی شد كه قدمت اين آثار محدوده زماني دوران پیش از تاریخ تا پهلوی اول را در بر مي گيرد.»
به گفته او ، عمده این آثار مربوط به دوران اسلامی خصوصا دوره متاخر مربوط می شود و آثار پیش از تاریخی و تاریخی در این محدوده بسیار اندک است.
او افزود: «محدوده مورد مطالعه به علت واقع شدن در کویر از یک طرف و منتهی شدن به کوهستان از سوی دیگر، دارای دو نوع آب و هوای گرم و خشک و سرد است و قسمت اعظم شهرستان طبس را دشت های خشک تشکیل می دهد.»
محمودی نسب اظهار کرد: «کاهش میزان بارندگی و همچنین ضریب خشکی بالای این منطقه، نمایانگر آب و هوای صحرایی و خشک و بیابانی است.»
او با بیان این نکته که شهرستان طبس در قسمت های کوهستانی دارای تابستان های معتدل و زمستان های خنک و سرد و قسمت های دشت آن دارای تابستان های گرم و زمستان های سرد و خشک است این امر را موجب شکل گیری آثار شناسایی شده در مناطق کوهپایه‌ای و دامنه کوه ها دانست و تصریح کرد: «این مناطق چه از لحاظ دسترسی آب و چه از لحاظ خاک مرغوب برای کشاورزی مناسب تر بوده است.»
او آثاری که در سطح دشت در مسیر جاده های قدیمی قرار دارند را بیشتر شامل حوض انبار، کاروانسرا دانست و گفت: «علاوه بر این بناها کوره هایی در حاشیه کویر نیز ساخته شده و یکی از دلایل اصلی ساخت این کوره ها در حاشیه کویر پوشش گیاهی تاغ برای تامین سوخت کوره ها بوده است.»
سرپرست هیأت باستان شناسی افزود: «همچنان که گفته شد قرارگیری این مناطق در حاشیه کویر موجب شده که شاهد بافت های روستایی زیادی در این محدوده باشیم که نشان از نقش و تاثیر اقلیم در معماری این منطقه بوده دارد.»
محمودی نسب آثار مربوط به دوران پیش از تاریخ، تاریخی و اوایل اسلام در محدوده مورد بررسی را بسیار اندک و بیشتر شامل محوطه اعلام کرد و اظهار کرد: «از جمله آثار شناسایی شده در قبل از اسلام علاوه بر یک محوطه می توان به بقایای راه و همچنین نقوش صخره ای اشاره کرد.»
او گفت: «بیشترین آثار شناسایی شده مربوط به قرون متاخر اسلامی است که حجم زیادی از آنها مربوط به استحکامات دفاعی همچون قلعه و برج و بناهای عام المنفعه مثل حوض انبار است.»
او افزود: «قلعه های شناسایی شده از نوع قلعه های دشتی و با پلان مستطیل بوده که اکثر این قلعه های به دلیل ناامنی هایی که در دوره قاجار وجود داشته برای مقابله با حمله ازبکان و ترکمن های ساخته شده است.»
این باستان شناس تصریح کرد: «آنچه که مشخص است، شهرستان طبس به دلیل قرارگیری در مسیر جاده های ارتباطی مهمی که از مرکز و جنوب ایران به سمت شمال خراسان منتهی می شده از رونق و شکوفایی زیادی برخودار بوده و دلیل این امر را می توان در شناسایی جاده های قدیمی و عناصر معماری وابسته به آن دانست.»
سرپرست هیأت باستان شناسی اظهار کرد: «شاید فقدان چنین استقرارهایی را می توان به ناشناخته بودن فرهنگ های این دوره در منطقه، انجام نشدن پژوهش های هدفمند در این زمینه و فرسایش شدید بادی در منطقه قلمداد کرد که سبب مدفون شدن محوطه هایی یا بقایای این دوران در زیر ماسه بادی شده که شناسایی آن به بررسی های فشرده و منابع مالی بیشتر نیاز دارد.»
به گفته این باستان شناس ، علاوه بر این محدوده مورد مطالعه به دلیل ساختار زمین شناختی که دارد، مرکز عمده ای برای برداشت از معادن و رگه های معدنی در منطقه شرق کشور بوده و این شهرستان را به بهشت معدن کاران تبدیل کرده است.
او افزود :«با وجود تعداد زیاد معادن در این شهرستان، رگه های معدنی در گذشته نیز در این شهرستان مورد شناسایی و برداشت قرار گرفته اند.»
محمودی نسب در پایان تصریح کرد: «اداره کل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی با همکاری نمایندگی میراث فرهنگی شهرستان طبس با هدف تهیه نقشه جامع باستان شناسی بخش دیهوک و دهستان پیرحاجات، بررسی و شناسایی آثار این محدوده را در برنامه پژوهشی گنجاند و این پژوهش با مجوز ریاست پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری انجام شد.»