به گزارش سفر نیوز، فناوریهای سنجش از راه دور از دیدگاه باستان‌شناسی برای بررسی و شناسایی محوطه‌های استقراری و قبرستانی مناطق جنگی طرح گرمسیری بدون پیمایش باستان‌شناسی برای نخستین بار در ایران مورد استفاده قرار گرفت.
بررسی بدون پیمایش باستان‌شناسی مناطق جنگی
حیان جبارزاده سرپرست هیئت بررسی باستان‌شناسی سنجش از راه دور طرح گرمسیری (ایلام و کرمانشاه) امروز یکشنبه 7 آبان 96 با اعلام این خبر، هدف از اجرای این طرح را بررسی و شناسایی محوطه‌های باستانی غرب کشور دانست و گفت: «نقاطی که باید در این طرح بررسی شوند شامل مناطق جنگی از جمله مناطق مین‌گذاری‌شده هستند.»
او با اشاره به ناممکن بودن بررسی پیمایشی باستان‌شناسی برای باستان‌شناسان در این مناطق و نشانه‌گذاری آنها به‌عنوان نقاط سفید در نقشه بررسی تصریح کرد: «از این رو بررسی این مناطق به روش سنجش از راه دور صورت می‌گیرد.»
این باستان‌شناس، ابزار کار این بررسی را استفاده از انواع تصاویر ماهواره‌ای، هوایی و نزدیک به سطح اعلام کرد و اظهار کرد: «با استفاده از این ابزار بدون حضور باستان‌شناسان در منطقه می‌توان تمام نشانه‌های یک مکان استقراری و قبرستانی را بررسی، شناسایی و تجزیه و تحلیل کرد.»
او افزود: «حتی با سنجنده‌های فراطیفی ماهواره‌ای علاوه بر شناسایی نشانه‌های یک محل استقراری می‌توان به باستانی بودن یک محوطه نیز پی برد.»
کشف محوطه‌های باستانی سطحی و زیر سطحی
جبارزاده با بیان این‌که رشته باستان‌شناسی سنجش از راه دور، سال‌هاست که در کشورهای آمریکایی و اروپایی تدریس می‌شود گفت: «تنها فرقی که روش این طرح با رشته باستان‌شناسی سنجش از راه دور دارد، این است که در آن به کشف محوطه‌های باستانی سطحی و زیرسطحی با یک‌پارچه کردن تمام شواهد انسانی و محیطی پرداخته خواهد شد.»
او خاطرنشان کرد: «در این طرح کاملا توضیح داده خواهد شد، یک منطقه وسیع را چگونه بدون پیمایش در منطقه بررسی و با کنار هم گذاشتن یک سری فاکتورهای مکان‌گزینی به شناسایی خودکار محوطه‌های باستانی پرداخته شود.»
او، هدف از اجرای طرح بررسی بدون پیمایش در منطقه را جبران کمبود هزینه و زمان ناکافی در پژوهش میدانی باستان‌شناسی و شناسایی سریع و حفاظت سایبری از محوطه‌های باستانی دانست و این طرح را نخستین طرحی اعلام کرد که با روش‌های خاص به بررسی و شناسایی محوطه‌های باستانی در مناطق جنگی و مین‌گذاری‌شده در ایران می‌پردازد.
این باستان‌شناس با اشاره به اهمیت پژوهش و ضرورت اجرای طرح گفت: «از آنجا که به‌کارگیری روش‌های دقیق و منظم در فعالیت‌های میدانی باستان‌شناسی یکی از مهم‌ترین و بنیادی‌ترین هدف‌های باستان‌شناسی است اجرای روش‌های مدرن این طرح برای فعالیت‌های میدانی ضرورت دارد.زیرا روش‌های این پژوهش بیشتر برای جبران کمبود توان روش‌های سنتی در فعالیت‌های میدانی به‌کار گرفته‌شده و دانستن آن برای هر باستان‌شناسی ضروری است.»
او در ادامه ادغام روش‌های مدرن با روش‌های سنتی را ابزار فوق‌العاده موثری در ارائه تحقیقات میدانی باستان‌شناسی دانست که باستان‌شناسان را در تحلیل بهتر فاکتورهای زیست محیطی در ارتباط با پراکنش زیستگاهی و محوطه‌های باستانی و الگوهای آنها در درک نظام زیستگاهی که از هر منطقه می‌شناسند یاری می‌کند.
الگوی واقعی نظام زیستگاهی
این باستان‌شناس تصریح کرد: «این امر همچنین به‌عنوان مدلی پیش‌بینی‌کننده بر اساس دانسته‌های کنونی‌مان ما را در شناسایی الگوهای واقعی نظام زیستگاهی هر دوره و هر منطقه یاری می‌دهد.»
به گفته او، با روش‌های مدرن بررسی می‌توان بدون محدودیت مرزی و منطقه‌ای یک محیط وسیع فرهنگی را بررسی کرد، زیرا فرضیه‌پردازی در تحول‌های فرهنگی، نمی‌تواند بدون اطلاعات حاصل از بررسی‌های گسترده منطقه‌ای انجام گیرد.
او افزود: «بررسی‌های مقطعی و موردی نه تنها کمکی به حل مسائل مطرح در باستان‌شناسی نخواهد کرد، بلکه به گردآوری داده‌های پراکنده منجر خواهد شد که باستان‌شناسان را بیشتر به چالش خواهد کشید.»
او اظهار کرد: «روش‌های مدرن میدانی افق‌ها و فرصت‌های جدیدی را به روی باستان‌شناسی گشوده است زیرا باستان‌شناسان می‌توانند با طیف گسترده‌ای از اثرات و باندهای بازتاب‌پذیری در داده‌های از راه دور به منظور تمرکز بر چشم‌انداز سایت‌های باستان‌شناسی برای تعیین وجود ساختارهای زیرسطحی روبه‌رو شوند.»
جبارزاده تأکید کرد: «ایده اصلی در این طرح ضرورت برنامه‌ریزی میان رشته‌ای و شرایط لازم برای یک منطقه جدید از تخصص است که می‌تواند نیازهای هر منطقه باستان‌شناسی را رفع و از آن حمایت کند.»
شناسایی سایت‌های باستانی بدون حضور باستان‌شناسان
او بررسی و شناسایی سایت‌های باستانی بدون حضور باستان‌شناسان در منطقه مورد پژوهش، جبران کمبود بودجه و زمان ناکافی روش‌های سنتی فعالیت‌های میدانی، تشخیص اشیای مدفون که هیچ نشانه سطحی برای شناسایی و مطالعه آنها وجود ندارد، شناسایی محوطه‌های استقراری و قبرستانی زیر تاج پوششی درختان جنگلی و گیاهان متراکم و تشخیص سایت‌های باستانی که با چشم غیرمسلح از سطح زمین قابل شناسایی نیستند و همچنین اجرای باستان‌شناسی مدرن در مقابل باستان‌شناسی سنتی را از دلایل اهمیت این طرح اعلام کرد.
او افزود: «کشف و شناسایی رابطه معنی‌دار بین مکان‌های باستانی و محیط‌زیست آنها، روش‌های پیشرفته اکتشافی برای تشخیص سایت‌های باستانی با سنسورهای چند طیفی و فراطیفی، بهترین ابزار برای مدیریت سریع مناظر باستانی رو به نابودی، مدل‌سازی مکان‌هایی که احتمال وجود سایت‌های باستانی در آنها بسیار زیاد است، برآورد درصد منطقه آسیب دیده برای هر سایت و شناسایی تهدیدات ناشی از فرآیندهای طبیعی یا توسعه عمرانی که متوجه سایت‌ها و مناظر باستانی هستند نیز از دلایل اهمیت این طرح هستند.»
بررسی و شناسایی سایت‌های باستانی در صعب‌العبورترین مکان‌های جغرافیایی، ارزیابی اهمیت سایت باستانی مبتنی بر روابط فضایی با سایت‌های اطراف و همچنین روابط میان سایت‌ها و ویژگی‌های زیست‌محیطی، ذخیره، تجزیه و تحلیل و مدیریت داده‌ها مکانی منطقه وسیع فرهنگی در یک فضای کوچک دیجیتالی GIS، شناسایی و تفسیر تأثیرات اقتصادی، زیست محیطی و اجتماعی که به سکونت بلندمدت و استفاده از الگوهای زمین منجر شود، روش‌های مدرن برای تشخیص سایت‌های باستانی دارای قابلیت تجزیه و تحلیل طیف الکترومغناطیسی که حتی انسان از نظر بصری قادر به تشخیص آنها از روی زمین نیست از دیگر عواملی هستند که جبارزاده از آنها به عنوان دلایل اهمیت اجرای طرح یاد کرد.
این باستان‌شناس تصریح کرد: «فناوریهای ماهواره‌ای و هوایی یک ابزار غیرتهاجمی و غیرمخرب را برای شناسایی سریع سایت‌ها و مناظر باستانی قبل از انجام هر پروژه عمرانی برای حفاظت و حراست بیشتر ارائه می‌دهند.»
او گفت: «محوطه‌های باستانی تاکنون با روش‌های مختلفی مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفته‌اند، به‌نظر می‌رسد استفاده از روش‌های مدرن در بررسی‌های میدانی معرف مدل‌هایی برای مکان‌یابی محوطه‌ها باشد که در بررسی‌های سنتی توجه چندانی به آنها نمی‌شود یا امکان توجه به آن وجود ندارد.»
او شناسایی کاربرد انواع سنسورهای سنجش از راه دور در باستان‌شناسی و استفاده آنها در محیط‌های مختلف را برای مطالعات باستان‌شناسی ضروری دانست.
این باستان‌شناس در پایان تصریح کرد: «این طرح تحت عنوان بررسی مدرن در باستان‌شناسی، روش‌هایی را از دیدگاه باستان‌شناسی بااستفاده از RS و GIS برای شناسایی مکان‌های استقراری و قبرستانی مطرح می‌کند که نه تنها خود سایت بلکه تمام ویژگی‌های اطراف سایت را نیز تجزیه و تحلیل می‌کند که نیاز کمتری به حضور فیزیکی باستان‌شناسان برای شناسایی در منطقه باشد.»
بررسی باستان‌شناسی با فناوریهای سنجش از راه دور طرح گرمسیری (ایلام و کرمانشاه) با مجوز ریاست پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری انجام شد.