به‌گزارش سفرنیوز، پیروز حناچی دبیر شورای‌عالی شهرسازی و معماری ایران، در نامه‌ای به محمدحسن طالبیان معاون میراث‌فرهنگی سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری و محمدسعید ایزدی مدیرعامل شرکت عمران و بهسازی شهری ایران، مصوبه شورا را درباره اصلاح مصوبه ۲۷ مهر ۱۳۹۴ ــ ابلاغ محدوده تاریخی ۱۶۸ شهر کشور و تعیین رویکردهای کلی حفاظت و احیای محدوده‌های تاریخی‌فرهنگی در تهیه سند واحد بافت‌های تاریخی‌فرهنگی ــ ابلاغ کرد.
در نامه دبیر شورای‌عالی شهرسازی و معماری ایران به مدیرعامل شرکت عمران و بهسازی شهری ایران و معاون میراث‌فرهنگی سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری آمده است:
«پیرو مصوبه مورخ 94/7/27 شورای‌عالی شهرسازی و معماری ایران، موضوع ابلاغ محدوده بافت‌تاریخی ۱۶۸ شهر کشور، شورای‌عالی شهرسازی و معماری در جلسه مورخ 95/12/16 مواردی را به شرح زیر مصوب کرد:
- بنا بر مکاتبه شماره ۴۱۱۰ / ۹۵۲۵۰۰ مورخ 95/12/8 سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری در خصوص مغایرت بند ۲ مصوبه مذکور (موضوع تصویب محدوده‌های تدقیق شده بافت‌های تاریخی توسط کمیسیون‌های ماده پنج)، با بند ۱۱ از ماده ۳ قانون اساسنامه سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، متن بند مذکور به شرح ذیل اصلاح می‌شود:
”همچنین لازم است محدوده‌های مذکور به هنگام تهیه طرح تفصیلی بافت تاریخی‌فرهنگی، مورد بررسی‌های تکمیلی قرار گرفته، تدقیق شده و به تأیید نهایی سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری برسد.“
- ضروری است سند واحد حفاظت از بافت‌های تاریخی‌فرهنگی، موضوع بند ۳ مصوبه مورخ 94/7/27، با توجه به موارد نه گانه مذکور در بند مورد اشاره، با مشارکت سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری (معاونت میراث‌فرهنگی) و وزارت راه و شهرسازی (شرکت عمران و بهسازی شهری) با رعایت قوانین و مقررات حاکمیتی میراث‌فرهنگی، در اسرع وقت تهیه و برای هماهنگی و رعایت در طرح‌های توسعه‌شهری به شورای‌عالی شهرسازی و معماری ارایه شود.
- نظر به جایگاه شورای‌عالی شهرسازی و معماری در هماهنگی طرح‌های شهرسازی، ضروری است ضوابط عمومی حفاظت از بافت‌های‌تاریخی به منظور ابلاغ، برای رعایت در طرح‌های توسعه و عمران، ظرف مدت یک‌ماه توسط سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری به دبیرخانه شورای‌عالی شهرسازی و معماری ایران ارایه شود.
- در راستای تحقق بند ۳ مصوبه مورخ 94/7/27 شورای عالی شهرسازی و معماری، موضوع تدوین سندی واحد برای بافت‌های تاریخی‌فرهنگی، موارد ذیل، تحت عنوان رویکردهای کلی حفاظت و احیای محدوده‌های تاریخی‌فرهنگی به عنوان رویکردهای کلی تهیه سند واحد بافت‌های تاریخی‌فرهنگی به تصویب شورای عالی شهرسازی و معماری رسید.
رویکردهای کلی حفاظت و احیای محدوده‌های تاریخی‌فرهنگی
محدوده‌های تاریخی‌فرهنگی به بخش یا بخش‌هایی از شهر اطلاق می‌شوند که منعکس‌کننده ارزش‌های تاریخی‌فرهنگی شهر بوده و شکل آن‌ها، حاصل تعامل مکان (جغرافیا و بوم)، زمان (تاریخ) و باور (اعتقادات) در رابطه با انسان در یک پهنه‌زیستی در طول تاریخ است. این محدوده‌ها که به لحاظ ویژگی‌های شکلی، ساختاری و ارزش‌های تاریخی‌فرهنگی از سایر پهنه‌های شهری متمایز، قابل تشخیص و مستلزم شناسایی بوده، توسط سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری تعیین می‌شوند.
* محدوده‌های تاریخی‌فرهنگی شهرها با توجه به ویژگی‌های شکلی (ریخت‌شناسی)، عناصر و اجزای متشکله و ساختارهای فرهنگی‌اجتماعی شان قابل‌شناسایی هستند. این محدوده‌ها، همچنین کلیه نظامات وابسته به آن‌ها (نظام طبیعی، قنوات و...) نیازمند توجه ویژه در نظام سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزی و طرح‌ریزی توسعه‌شهری هستند.
* اطلاق محدوده‌های تاریخی‌فرهنگی به معنای توجه صرف به یک دوره از تاریخ و معطوف به گذشته‌های دور نیست، بلکه به تمامی پهنه‌های ارزشمندی اشاره دارد که حتی در دوره‌های متاخر برپا شده و واجد ارزش هستند.
* محدوده‌های تاریخی‌فرهنگی شهرها به عنوان میراث‌فرهنگی یک ملت، سازنده اصلی منظر تاریخی شهری، بیانگر ارزش‌های اجتماعی، اقتصادی و محیطی‌اند؛ لذا توجه توامان به حفاظت از میراث‌فرهنگی ناملموس و میراث‌فرهنگی ملموس و میراث‌تاریخی‌طبیعی در داخل بافت این محدوده‌ها ضروری است.
* محدوده‌های تاریخی‌فرهنگی به منزله بخشی جدایی‌ناپذیر از پیکره و استخوان‌بندی شهر امروزند؛بنابراین پرداختن به موضوع حفاظت و احیای این پهنه‌های ارزشمند باید با رویکردی جامع‌نگر در مقیاس شهر و سرزمین پیرامونی موردتوجه قرار گیرد. این رویکرد باید متضمن تقویت و استمرار رابطه همه جانبه محدوده‌ها با کل شهر باشد. این محدوده‌ها واجد آموزه‌ها و ویژگی‌های قابل‌تسری به بخش‌های جدید توسعه‌شهری هستند.
* محدوده‌های تاریخی‌فرهنگی به منزله پهنه‌های دربردارنده عناصر و مجموعه‌های تاریخی و ارزشمند با شبکه‌ای از معابر در هم تنیده که ساختار و سازمان فضایی بافت را تشکیل می‌دهد، شناخته می‌شوند. این بافت‌ها دارای فضاهای‌عمومی ویژه‌ای هستند که همواره مکان رویدادها و قلمرو تعاملات اجتماعی بوده‌اند. محلات قدیمی و تاریخی نیز، پهنه‌های سکونت را در این محدوده‌ها تعریف می‌کنند؛ لذا حفاظت از اصالت و یکپارچگی در همه ابعاد در فرایند حفاظت و احیای این محدوده‌ها ضروری است.
* حفاظت و احیای محدوده‌های تاریخی‌فرهنگی فرایندی جامع، تدریجی و پیوسته از مجموع اقدامات کالبدی و غیرکالبدی با تأکید بر ساختارهای فرهنگی‌اجتماعی زمینه است. اقدامات مقطعی، پروژه‌محور و صرفا کالبدی به تنهایی پاسخگوی مشکلات نبوده بلکه حفظ و احیای این پهنه‌های ارزشمند، ارتقای کیفیت زندگی ساکنان و حضور جریان حیات‌شهری در آن در پی فرایندی گام به گام، برنامه‌محور و خرد مقیاس در همه ابعاد اجتماعی، اقتصادی و محیطی با تأکید مضاعف بر نقش اقدامات غیرکالبدی میسر می‌شود.
* محدوده‌های‌تاریخی‌فرهنگی شهرها، مجموعه‌ای یکپارچه است که هرگونه مداخله در آن، به ویژه مداخله کالبدی ازجمله تخریب بناها، تعریض گذرها، افزایش ارتفاع، افزایش تراکم جمعیتی و... وحدت آن را مخدوش و موجب از میان رفتن هویت و شواهد ناظر بر ارزش‌های‌تاریخی، اجتماعی، فرهنگی و کالبدی بوده و امکان بازشناسی ارزش‌های نهفته آن را از میان خواهد برد.
* نظر به غنای فرهنگی و اقلیمی و سرزمینی، مکاشفه دقیق ارزش‌های زمینه، ضروری بوده تا در تدوین راهبردها، سیاست‌ها و همچنین برنامه‌های حفاظت و احیا موردتوجه قرار گیرد.
* اعطای کاربری و نقش جدید به منظور بهره‌برداری مجدد از بناهای‌تاریخی، با رعایت اصالت و یکپارچگی اثر و با حفظ کاربری غالب بافت‌تاریخی به عنوان یکی از سیاست‌های کلیدی برنامه‌های حفاظت و احیا محسوب می‌شود که ضمن تقویت حس تعلق به مکان نزد شهروندان و ایفای نقشی مهم در شکوفایی اقتصاد محلی، می‌تواند به عنوان یک محرک توسعه حفاظت محور در بافت پیرامونی عمل کند.
* فرایند حفاظت و احیای محدوده‌های تاریخی‌فرهنگی به عنوان موضوعی چندوجهی و فرابخشی، نیازمند مشارکت و حضور تمامی دستگاه‌ها و کنشگران مرتبط و موثر، متشکل از دستگاه‌ها و نهادهای ذیربط، نمایندگان سازمان‌های مردم‌نهاد و دانشگاهیان است.
* با توجه به نقش محوری ساکنان در فرایند حفاظت و احیا و به منظور جلب مشارکت همه جانبه آنان، ضروری است طرح‌ها و برنامه‌های این محدوده‌ها با محوریت ساختارهای فرهنگی- اجتماعی ساکنان و شناخت دقیق مختصات حیات شهری، با رویکرد توانمندسازی اجتماعی و اقتصادی، شرایط را برای حضور و مشارکت ساکنان فراهم کنند.
* ضمن تأکید بر نقش محوری مدیریت شهری (شوراها و شهرداری‌ها) و با توجه به ضرورت ایجاد یک فضای مدیریتی هماهنگ، یکپارچه و با اختیارات جامع و کافی و همچنین نظر به تأکید ماده ۱۱۵ قانون برنامه چهارم و آیین‌نامه اجرایی آن، مدیریت تخصصی و یکپارچه در امر حفاظت و احیای محدوده‌های تاریخی‌فرهنگی متناسب با ظرفیت و توان هر شهر بایستی در دستور کار قرار گیرد.
* با توجه به لزوم تعمیم و ترویج این رویکرد، نهادینه کردن آن از طریق آموزش، گفتمان‌سازی، اطلاع‌رسانی و فعالیت‌های فرهنگی‌ترویجی در کلیه ابعاد و سطوح مختلف حرفه، نظام مدیریت و جامعه‌دانشگاهی و عموم مردم ضروری است.»
پیشنیه‌ای که حفاظت از بافت‌های تاریخی سراسر کشور را موردتوجه قرار داد
موضوع تعیین و ابلاغ محدوده بافت‌های تاریخی به این زمان محدود نمی‌شود. پیش از این در سال‌های ۸۵ تا ۸۸ کارشناسان سازمان میراث‌فرهنگی کشور اعلام کرده بودند که بیش از ۷۸۰ بافت تاریخی در کشور شناسایی شده‌اند که نیازمند تعیین محدوده تاریخی هستند.
اما تلاش برای شناسایی این بافت‌ها در حالی آغاز شد که سازمان میراث‌فرهنگی موظف به تعیین محدوده بافت‌های تاریخی تا پایان برنامه چهارم توسعه بوده است. از سوی دیگر بر اساس بند «ب» ماده ۱۶۶ قانون برنامه چهارم توسعه، سازمان میراث‌فرهنگی و گردشگری موظف شده بود تا پایان موعد زمانی این قانون، محدوده بافت‌های تاریخی در همه‌ی شهرهای کشور را تعیین و برای مدیریت شهری یکپارچه به شهرداری‌ها اعلام کند.
در این بند آمده است: «در شهرهای دارای بافت تاریخی ارزشمند که حدود آن طبق ماده ۳ قانون اساسنامه سازمان میراث‌فرهنگی کشور مصوب یکم اردیبهشت ۱۳۶۷ اعلام شده یا می‌شود، تشکیلات شهرداری‌ها مورد تجدید نظر قرار می‌گیرد و به منظور انجام امور مربوط به حفاظت از بافت‌های تاریخی این‌گونه شهرها، ساز و کار مدیریتی مناسب در شهرداری‌های مذکور ایجاد می‌شود.»
اما شناسایی بافت‌های تاریخی کشور ازجمله کارهایی بود که در سال‌های ۸۵ تا ۸۸ توسط سازمان میراث‌فرهنگی کشور انجام شد. کارشناسان با استناد به نقشه‌های هوایی سال ۱۳۳۵ اقدام به شناسایی بافت‌های تاریخی کردند.
این در حالی است که بخشی از محدوده‌های تاریخی شناسایی شده امروز از بین رفته‌اند، اما آن‌چه از نظر سازمان میراث‌فرهنگی و دفتر بافت‌های تاریخی اهمیت داشت، حفظ ارزش‌های فرهنگی بافت تاریخی هر شهر بود که به این ترتیب امکان احیای بافت‌های تاریخی از دست رفته را امکان‌پذیر می‌کرد.
یکی دیگر از مشکلات بافت‌های تاریخی کشور استناد به طرح تفصیلی سال‌های گذشته بود که پیش از این توسط استان‌ها تهیه شد و در بخش‌های مربوط به بافت‌های تاریخی فاقد حساسیت‌های لازم کارشناسی بوده و است و حالا کارشناسان همیشه این بیم را دارند که مبادا مسوولان فقط به این طرح‌های تفصیلی اکتفا کنند که به این ترتیب نه‌تنها بخشی از بافت‌های تاریخی کشور دیده نمی‌شود که بخش‌های باقی‌مانده نیز تنها تکه کوچکی از بدنه بزرگ بافت تاریخی شهرهای کشور خواهد بود.
دیدگاه وزیر راه و شهرسازی درباره طرح محدوده ۱۶۸ بافت تاریخی شهر کشور
عباس آخوندی، وزیر راه و شهرسازی، در آبان‌ماه سال ۱۳۹۴ در نامه‌ای به محمدسعید ایزدی مدیرعامل شرکت عمران و بهسازی شهری عنوان کرده بود:
«اخیراً در جلسه شورای عالی شهرسازی و معماری ایران محدوده بافت تاریخی ۱۶۸ شهر ایران به تصویب رسید. تاملی در این باره بار مسئولیت من و شما را چند چندان می‌کند. وجود ۱۶۸ شهر تاریخی در ایران نشان از میراث گرانبهایی است که تمدن ایران در خود جای داده است. همچنین نشان از زنده بودن تمدن ایران شهری است. هریک از این شهرها جلوه‌ای از تحقق کالبدی و فرهنگی ایران شهر است.
از سوی دیگر در معرض خرابی بودن این بافت‌ها و عدم سازگاری آن‌ها با جریان معاصر شدن و تبدیل به بخشی از مشکل شدن به جای آن‌که میراث قابل اتکا باشند مساله‌ای است که با آن مواجهیم. از این روی نحوه‌ی مواجهه ما با آن‌ها بزرگ‌ترین چالشی است که با آن روبه‌رو هستیم. رویکرد سوداگرانه و یا به عبارتی استالینیستی تخریب و جابه‌جایی ساکنان این بافت‌ها در بازار مکاره مستغلات ایران کم طرفدار ندارد.
در برابر این رویکرد جزء گرایی و مینی مالیستی ترمیم و مرمت تک بناها ناکارآمدی خود را به اثبات رسانده است. شایسته است رویکرد بازآفرینی شهری و عملکرد یکپارچه شهری که من به آن نام رویکرد ایران‌شهری می‌گذارم را در دستور کار قرار دهیم تا این بافت‌ها را در درون تن شهر به صورت امروزین مورد بازخوانی قرار دهیم و ضمن حفظ اصالت آن‌ها و پذیرش منبع الهام بودنشان و بهره‌گیری از میراث و کارکردهای فرهنگی، تجاری و مسکونی آن‌ها در متن سبک زندگی امروزین بازتعریفشان کنیم.
لطفاً به صورت رسمی این ۱۶۸ محدوده را به تمامی استان‌ها ابلاغ کنید تا در دستور کار ستاد بازآفرینی استان قرار دهند و نسبت به تهیه طرح بازآفرینی شهری در آن‌ها به نحوی برنامه‌ریزی کنند. لازم است شما نیز دستورالعملی در این‌باره تهیه و ابلاغ فرمایید.»