به گزارش سفرنیوز،در حریم درجه‌یک منحصربه‌فردترین اثر تاریخی شهرستان و یکی از بهترین آثار تاریخی استان خراسان‌جنوبی، ساخت‌وسازهایی صورت گرفته است. خیلی‌ها نگران‌ هستند و خیلی‌ها هم بی‌تفاوت و اخیرا هم بحث‌ها در فضای مجازی جدی‌تر شده است.

مسجدجامع قاین، قدیمی‌ترین اثر ثبت‌شده‌ تاریخی استان خراسان‌جنوبی محسوب می‌شود که در 29 آذر 1316 با شماره 295 به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران، به ثبت رسیده است. به استناد کتیبه موجود در ایوان مسجدجامع، این بنا در سال 796 هـ .ق به دستور امیر جمشید قارنی بازسازی شده که مربوط به اواخر دوره ایلخانی و اوایل دوره تیموری است. اصل بنای مسجد، قدمتی بیش از این دارد.

در سال 90 درخواست ثبت مسجد، جامع قاین در فهرست میراث جهانی یونسکو مطرح شده است. ثبت جهانی، یک مزیت است و توجه مخاطب جهانی به آن، جلب می‌شود. ثبت جهانی آثار، افتخاری بزرگ برای هر کشوری است. در مورد مسجدجامع قاین نه‌تنها پیگیری‌های لازم از جانب میراث فرهنگی صورت نگرفته، بلکه ساخت‌وساز‌های جدید که در حوزه علمیه شروع شده زنگ خطری برای جهانی‌شدن این اثر است.

توسعه ساختمان حوزه علمیه قاین سوژه‌ای است که امروز در بسیاری از محافل از آن یاد می‌شود و پرونده‌ای با سابقه چندین‌ساله دارد. ریشه آن شاید به سال 1314 برگردد؛ زمانی که رضاخان پهلوی به‌دنبال فعالیت گسترده حوزه علمیه جعفریه قاین و در جهت سیاست‌های مدرنیزاسیون خویش دستور داد تا مدرسه جعفریه را تخریب کنند. طلاب آن زمان که هیچ پشتوانه حکومتی نداشتند، مسجدجامع را پاتوق مباحثات خود قرار دادند و در همان محلِ حوزه ساختمانی ساخته شد که «مدرسه پهلوی» نام گرفت و دانش‌آموزان برای فراگیری علوم جدید در آن مشغول به تحصیل شدند. بسیاری از معلمان قدیمی شهر مثل فرزانه و آذری در همین مدرسه، به متولدین سال‌های 20 و 30 درس دادند. نسل متولدان آن سال‌ها، خاطرات فراوانی از دوران تحصیلشان دارند. طلاب و روحانیون قاین که اکثرشان هم بنام بودند، مقدمات ساخت مدرسه‌ای جدید را از سال 1330 فراهم کردند. «پس از تخریب مدرسه، محل بحث و تدریس را مسجدجامع قاین قرار دادند تا سرانجام در سال 1330، اقدام به ساخت مدرسه‌ای در اراضی موقوفه واقع در کوچه آهنگران، فیضیه فعلی نمودند و سال 1358 با مساعدت شهید آیت‌الله‌صدوقی و خیرین محلی ساختمانی با 40اتاق احداث گردید.» (رجبی، نجیب‌الله، 1389). بعد از انقلاب مدتی سپاه پاسداران از ساختمان حوزه استفاده کرد اما بنا به‌گفته برخی از روحانیون، با دستور حضرت امام(ره) ساختمان تخلیه شد و در اختیار طلاب قرار گرفت و روحانیون بار دیگر مدیریت این موقوفه را که در آن بر علمی و آموزشی‌بودنش تاکید شده، برعهده گرفتند. برای سال‌ها تحصیل طلاب علوم دینی در آن ادامه داشت و اکنون نیز به‌عنوان محل آموزش، خوابگاه طلاب و کتابخانه مورد استفاده قرار می‌گیرد و 30نفر از طلبه‌های جوان در آن مشغول به تحصیل هستند. از زمانی که حسین عباس‌زاده به مدیرکلی میراث فرهنگی خراسان‌جنوبی منصوب شد، تلاش برای برجسته‌کردن آثار تاریخی و حفظ آن، خود را بیشتر نشان داد. ثبت چند اثر و توجه جدی به منطقه بوذرجمهر، مسجدجامع و بافت تاریخی شهر انجام شد و در همین بین، مدرسه پهلوی یا همان حوزه علمیه جعفریه قاین، به‌عنوان اثر تاریخی ثبت شد و زیر پرچم میراث فرهنگی قرار گرفت. بخشی از بازسازی‌ها و مرمت‌ها نیز در همین مقطع انجام شد. اما جدال با میراث از آنجایی شروع شد که هیات امنای مدرسه، ساخت یک واحد تجاری در ضلع غربی ساختمان را که آن هم در حریم درجه یک مسجدجامع و حوزه علمیه قرار دارد، شروع کردند و با مخالفت جدی میراث فرهنگی مواجه شدند تا جایی که پرونده‌ای قضایی شکل گرفت و البته با یک وقفه کوتاه ناشی از ممانعت میراث فرهنگی، بالاخره طلاب ساختمان تجاری را به پشتوانه حکم علمای دینی ساختند.

حاجی‌پور از طلاب حوزه علمیه قاین، در این‌باره می‌گوید: «حوزه علمیه ثبت میراث فرهنگی نیست و زمانی هم که قصد این کار را داشتند، با استفتا از دفتر مقام‌معظم‌رهبری و حکم قاضی، این ملک از فهرست آثار تحت حمایت میراث خارج شده است. طبق وقف‌نامه و نظر مراجع ما حق هیچ‌نوع واگذاری این ملک را به ارگان یا شخص دیگری نداریم و تمام آن باید در اختیار حوزه باشد. حتی برای بازگشایی جلو مسجدجامع پیشنهاد شد که عقب‌نشینی صورت گیرد که مخالفت شد.»

اکنون بیش از شش‌سال از آن ماجرا می‌گذرد و میراث فرهنگی تقریبا هیچ دخالتی در این ملک نداشته است تا اینکه از سال 90 زمزمه‌های توسعه حوزه علمیه به گوش رسید و طلاب مصمم به گسترش این ساختمان شدند و مکاتبه لازم برای ساخت بنای جدید صورت گرفت. اولین مکاتبه طلاب با شهرداری برای ساخت‌وساز در حریم حوزه آغاز شد و در درخواست‌های اولیه، طلاب، خواهان مجوز برای توسعه ساختمان با کاربری آموزشی بودند که بنا به گفته نوروزی، سرپرست شهرداری قاین، اولین تقاضا در سال 90 ارسال شده است. او در این‌باره می‌گوید: «شهرداری مجوز هر نوع ساخت‌وساز در حریم میراث فرهنگی را منوط به استعلام از اداره میراث فرهنگی می‌داند و درباره این پروژه نیز سختگیری‌ها بیشتر بوده است.»

نوروزی به نامه‌ای اشاره می‌کند که دغدغه شورای پیشین را هم در این خصوص نشان می‌دهد؛ در آن نامه، شورای شهر به شهردار وقت در تاریخ 26/1/92 نامه‌ای ارسال می‌کند که در آن تاکید شده است: «به‌دلیل همجواری پروژه با یکی از ارزشمند‌ترین آثار خراسان‌جنوبی که ثبت جهانی آن در دستور اقدام است، دستور فرمایید ضوابط قانونی پروژه مذکور مربوط به میراث فرهنگی لحاظ شود.» این نامه که در آن به‌جد بر قرارداشتنش در حریم درجه یک، دو اثر ارزشمند تاریخی تاکید شده، جدی‌ترین مکاتبه شورا و شهرداری است و به‌دنبال آن، شهرداری چندبار مکاتباتی با اداره کل میراث فرهنگی داشته است و رونوشت تمام این نامه‌ها به فرمانداری و دفتر نماینده نیز ارسال شده است. نوروزی، سرپرست شهرداری می‌گوید: «در پاسخ به تمامی مکاتبات، اداره کل میراث فرهنگی مجوز ساخت‌وساز بنای مذکور را با ارتفاع شش‌متر به‌شرط آنکه نقشه‌های آن قبل از اجرا به تایید برسد، داده است.» او در پاسخ به اینکه آیا این مجوز قانونی است، می‌گوید: «در موارد مشابه، میراث فرهنگی برای ساخت‌وساز در حریم درجه یک آثار تاریخی را در ارتفاع سه یا چهارمتر مجوز داده است و قانونی‌بودن را باید از آنها سوال کرد.» نوروزی ادامه می‌دهد: «ما نهایت سختگیری برای ساخت این بنا را داشته‌ایم و هیچ خطایی در کار شهرداری و شورای شهر نیست. مراحل قانونی از نظر ما سپری شده و پس از اینکه مجوز داده شد، پرونده ملک در سازمان نظام‌مهندسی تشکیل شده و عوارض مربوطه هم به صورت تهاتر از حوزه اخذ شده است.» طلاب می‌گویند که به‌دنبال خدشه‌دارکردن شهرت و عظمت مسجدجامع نیستند بلکه برای دریافت مجوز این بنا تلاش زیادی کرده‌اند و بررسی‌های نگارنده نشان می‌دهد که مسیر قانونی را پیش برده‌اند. حاجی‌پور یکی از طلاب پیگیری‌کننده در این‌باره می‌گوید: «مسجدجامع هم یک مکان دینی و مذهبی است و بیش از همگان ما برای آن دغدغه داریم. چندین جلسه با مدیرکل میراث فرهنگی استان و کارشناسان این نهاد داشته‌ایم و آنها مجوز ساخت تا ارتفاع شش‌متر را به ما داده‌اند که مکاتبات آن در شهرداری و حوزه موجود است.» او با بیان اینکه هیچ اقدام غیرقانونی و فراقانونی‌ای انجام نشده، تاکید می‌کند: «حتی زمانی که شنیدیم ممکن است ارتفاع شش‌متر ساختمان جدید، به ثبت جهانی مسجدجامع خدشه وارد کند، دوباره با مدیرکل میراث جلسه گذاشتیم و ایشان صراحتا این قضیه را رد کرده است. ما هم نمی‌خواهیم آیندگان در مورد ما بد قضاوت کنند. الان هم اگر دلیل منطقی و مستدل در این‌باره بیاورند، حاضریم درخصوص ارتفاع بنا تجدیدنظر کنیم. شاهرخ عباسی، رییس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان قاین که تازه هم منصوب شده و زمانی که به ریاست رسید مجوزهای لازم برای ساخت این بنا گرفته شده بود، درباره این بنا می‌گوید: «اگر این ساختمان با ارتفاع شش‌متر ساخته شود، امکان ثبت جهانی مسجدجامع وجود ندارد. این ساختمان در حریم درجه یک مسجدجامع است و نباید با ارتفاع بیشتر از چهارمتر ساخته شود و من مخالف روند فعلی هستم.» عباسی تاکید می‌کند: «تمامی استعلام‌های مربوط به این بنا از اداره کل گرفته شده و ما در این اتفاق نقشی نداشته‌ایم.» این مساله در موارد مشابه نیز رخ داده است؛ با ساخت یک دکل برق در حریم آرامگاه فردوسی شانس جهانی‌شدن این بنا کم شد، همچنین ساخت‌وسازهای حول میدان امام اصفهان خود گواه این موضوع است. ‌اکنون ۱۶محوطه تاریخی در ایران در فهرست موقت میراث جهانی یونسکو جا گرفته‌اند تا پس از بررسی‌های یونسکو در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شوند. کل آثار ثبت‌شده جهانی بیش از ۷۵۴اثر است که در این بین ۱۴۹اثر طبیعی، ۵۸۲اثر فرهنگی و ۲۳اثر فرهنگی-طبیعی دیده می‌شود. به نظر می‌رسد که نه طلاب و نه شهرداری، هیچ‌کدام اقدام غیرقانونی انجام نداده‌اند چون هر دو مجوز میراث فرهنگی را گرفته‌اند و اکنون اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان‌جنوبی باید پاسخگو باشد که چرا مجوز این ساخت‌وساز را داده است؟ ترس از ثبت‌نشدن جهانی مسجدجامع وقتی بیشتر می‌شود که در مقررات ثبت جهانی، سوابق حفاظتی و مرمتی آن هم مهم است.