به گزارش سفرنیوز، دیوار تاریخی گرگان را دومین دیوار طولانی دنیا می‌شناسند. ۲۰۰ کیلومتر مسیر دفاعی که در زمان ساسانیان ساخته شده است. حالا این دیوار در فهرست انتظار ثبت جهانی قرار گرفته‌است درحالیکه حداقل استانداردهای جهانی را ندارد.
دیوار تاریخی گرگان به ثبت جهانی می‌رسد. تیتر خبری که این روزها در حوزه میراث فرهنگی از پر‌بیننده‌ترین خبرهاست. با این وجود، مشاهدات از دو سایت کاوش شده دیوار، در منطقه پیش کمر شهرستان کلاله وضعیت این بنا چندان رضایت‌بخش به نظر نمی‌رسید؛ تا جایی که برای بازدید از سایت باید از انبوه پوشش گیاهی رد شد و آنچه بیشتر از همه به چشم می‌آید، علف‌هایی بود که بر بدنه دیوار رشد کرده‌اند. ایرانیت‌های محافظ، ترک خورده و کاهگل‌ها از بدنه اصلی سازه جدا شده بودند. دیوار تاریخی گرگان را دومین دیوار طولانی دنیا می‌شناسند. ۲۰۰ کیلومتر مسیر دفاعی که گفته می‌شود در زمان ساسانیان ساخته شده و در دوره اسلامی نیز مورد بهره‌برداری بوده‌است. حالا این دیوار در فهرست انتظار ثبت جهانی قرار گرفته‌است. دیواری با کاوش‌های نیمه‌تمام، حفاظت کم و نیازمند مرمت‌های فوری و اضطراری؛ بودجه اندک مانع از حفاظت درست دیوار می‌شود و مشکلات آن را دوچندان می‌کند. جبرئیل نوکنده، سرپرست هیات کاوش در این دیوار، از وضعیت فعلی آن و پرونده ثبت جهانی‌اش می‌گوید.
این روزها بحث ثبت جهانی دیوار تاریخی گرگان همه جا شنیده می‌شود. چه شد که این پرونده به فهرست انتظار برای ثبت جهانی وارد شده است؟
هر اثری که بخواهد به ثبت جهانی برسد باید در ابتدا در فهرست انتظار قرار بگیرد. مرحله اول مجاب کردن مسئولان میراث فرهنگی در داخل ایران بود که باید برای قبول ارزش‌های اثر مورد بحث برای ثبت توجیه می‌شدند. مرحله دوم تکمیل فرم برای فهرست انتظار بود که ویژگی‌های اثر کامل و به دو زبان فارسی و انگلیسی توصیف می‌شد. از سوی دیگر باید شاخص میراث جهانی ذکر شود و با چند اثر ثبت جهانی نیز مقایسه شود. که ما این مقایسه را در مورد دیوار تاریخی گرگان با دو اثر دیوار چین و دیوار لیمس آلمان انجام دادیم.
همین مجموعه فعالیت‌ها کافی است تا یک اثر به ثبت جهانی برسد؟
ببینید ما در ایران بناها و آثار شاخصی داریم که شایستگی ثبت جهانی را دارند اما اثری به ثبت می‌رسد که دارای یک پلان مدیریتی باشد. ما برای دیوار گرگان فهرستی از مسئولانی تهیه کردیم که در حفاظت از این مجموعه به ما کمک خواهند کرد. همان‌طور که برای گنبد قابوس نیز این کار را تجربه کردیم. تمامی دستگاه‌هایی که به نوعی تصرفی در مجموعه داشتند یا ممکن است در برنامه‌های آتی توسعه خود به حوزه دیوار تجاوز کنند در جلسه‌ای دعوت شده و با حضور مدیریت ثبت جهانی آثار سازمان توجیه شدند که برنامه‌های میراث فرهنگی را در طرح‌های خود لحاظ کنند تا مشکلی پیش نیاید.
چرا پروژه ثبت جهانی دیوار بزرگ پیش از ثبت اثری مانند شهر تاریخی جرجان در صدر برنامه‌های اداره کل میراث فرهنگی استان قرار گرفت؟
همراه با ثبت جهانی دیوار تاریخی گرگان بخش بزرگی از استان گلستان به ثبت جهانی می‌رسد. دیواری که طول نزدیک به 200 کیلومتر دارد و تنها یک اثر منفرد نیست. بلکه آثاری چون: سد، خندق، زهکش، کانال‌های آب، قلعه‌ها و قلعه‌شهرها و ... در طول دیوار گرگان داریم. درحقیقت ثبت این اثر به معنای ثبت قسمت بزرگی از بناهایی که آنها را به نام میراث فرهنگی می‌شناسیم و این شانس بزرگی برای گردشگری استان است.
آیا اثری که قرار است در فهرست آثار جهانی قرار بگیرد نباید حداقل استانداردهای جهانی را دارا باشد؟ در بازدید ما از دو سایت در منطقه پیش‌کمر وضعیت دیوار چندان رضایت‌بخش به نظر نمی‌رسید.
حق با شماست. دیوار گرگان مشکلاتی دارد. اولین مشکل اینکه این بنا حریم مصوب ندارد. بلکه تنها از محدوده بنا، درحقیقت همان محدوده مورد کاوش حفاظت می‌شود. در طول دیوار سه یگان حفاظتی با بررسی گزارش‌های ماهانه از وضعیت بنا و تعرضات احتمالی را به ما اطلاع می‌دهند. ببینید این اثر در سال 78 ثبت ملی شد. از همان زمان هم بحث بر سر تعیین حریم آن وجود داشت چراکه به‌دلیل بزرگی و موقعیت قرارگیری اثر باید دید چگونه می‌توان آن را تعیین حریم کرد.
مشکل عمده در تعیین حریم چیست؟
در زمان ثبت اثر طی جلسه‌ای با شورای فنی مرکزی راهکاری برای تعیین حریم ارائه دادیم. به جز مناطق کوهستانی به شعاع 150متر دال بتنی در سراسر دویست کیلومتر کار گذاشتیم. که البته برخی هم جابه‌جا شد. اما یک نگاه به همان دال‌ها مشکل اصلی را نشان می‌دهد. تمامی دال‌ها آرم سازمان میراث فرهنگی سابق را دارند. یعنی نام گردشگری هم روی آنها نوشته نشده! و این تنها به یک معناست: ما از آن زمان تا به حال هیچ اعتباری دریافت نکرده‌ایم. اما در برخی مناطق کشت را ممنوع اعلام کردیم. با کاشت دال بتنی تلاش داشتیم تا کشاورزان حداقل شخم عمیق به زمین نزنند. در طرحی که در حال حاظر دنبال می‌کنیم بیشتر به دنبال تهیه نقشه هستیم.
بازرسی یونسکو روی آثار ثبت جهانی و یا آثاری که قرار است به ثبت جهانی برسد به چه صورت است؟
این نظارت هم از طریق دریافت گزارش و هم از طریق بازدید کننده یونسکو و گزارشاتی که از طرف بازدید کنندگان مختلف به دست آنان می‌رسد، انجام می‌پذیرد. ما هم در مقابل هر اثر تاریخی تعهداتی داریم. فعالیت‌ها و عملیاتی که یونسکو از ما می‌خواهد و ما گزارش به انجام رساندن آن را به طور کامل با مستندسازی، همراه با عکس، نقشه، طرح، دیتیل و ... برای آنها با همان کیفیتی که خودشان تعیین می‌کنند می‌فرستیم. مسلما مستندات ما را در شرایط فعلی برای ثبت جهانی قبول نمی‌کنند. من هم گفته ام من و تیمم برای دیوار تاریخی طرح و برنامه‌های مشخصی داریم اما در حال حاضر مانند بسیاری از طرح‌های دیگر منتظر رسیدن اعتبارات هستیم. بودجه مورد درخواست برای دیوار بزرگ گرگان «دویست و پنجاه میلیون» بوده که بودجه زیادی هم نیست. البته این بودجه برای برنامه اولیه ماست و خارج از برنامه‌های حفاظتی. ما سال گذشته هم درخواست بودجه کردیم اما یک ریال هم اعتبار دریافت نکردیم. ساماندهی نیاز به اعتبار دارد.
با این همه وضعیت چند سایت مورد کاوش در طول دیوار از لحاظ ساماندهی به نظر در شرایط مطلوبی به‌سر نمی‌برد.
بله، شاید بگویید که شرایط این سایت‌ها در شأن اثری جهانی نیست. کارشناس حفاظت مرمت ما از روز اول همراه تیم بوده است. یعنی این‌طور نبوده که ما تنها کاوش کنیم و به فعالیت باستان‌شناسی خودمان برسیم. بلکه از لحظه اول، حفاظت بخش مورد کاوش را نیز در دستور کار قرار دادیم. ما برنامه داشتیم و برای دیوار تاریخی طرح جامع برنامه‌ریزی کردیم. به دلیل نبود اعتبارات و تخصیص ندادن بودجه طرح جامع دیوار گرگان کاملا رها شد.
