امامزاده عبدالله کودزر اراک با وجود گچ‌بری‌های بی‌نظیر ناشناخته مانده است
به‌گزارش سفرنیوز، مریم معینی دانشجوی دکترای تاریخ هنر و باستان‌شناسی دوره اسلامی دانشگاه بامبرگ، این مطلب را در نشست تخصصی «بررسی گچ‌بُری در معماری دوره سلجوقی و ایلخانی» ــ که روز گذشته 26 اردیبهشت 96، به‌همت بخش تزئینات وابسته به معماری پژوهشکده حفاظت و مرمت با حضور گروه تاریخ و باستان‌شناسی دانشگاه بامبرگ آلمان در محل پژوهشگاه برگزار شد ــ مطرح کرد.
این پژوهشگر به بیان گوشه‌ای از ویژگی‌های امامزاده شاهزاده عبدالله کودزر واقع در اراک پرداخت و گفت: «امامزاده عبدالله در روستای کودزر در ۷۰کیلومتری شمال‌غرب اراک و ۲۲کیلومتری شمال‌غرب فرمهین قرار دارد.»
او گفت: «این بنا یک هشت‌ضلعی منتظم با یک بنای الحاقی نوساز در جبهه شرقی است که به‌روایتی مدفن حلیمه‌خاتون، خواهر امامزاده عبدالله، است.»
به‌گفته این کارشناس، بنای امامزاده به‌دلیل داشتن گچ‌بری‌های نفیس که تمام فضای داخلی ساختمان را از کف تا زیر گنبد دربر می‌گیرد در سال 1364 شمسی به‌عنوان اثر تاریخی با قدمت تخمینی قرن چهارم قمری در فهرست آثار ملی به‌ثبت رسیده است.
به‌گفته این پژوهشگر، محراب امامزاده دارای کتیبه‌هایی به‌خط ثلث و کوفی، شامل مضامین قرآنی، اسمای الهی و دستور ساخت است که قسمت انتهایی آن آسیب دیده و بدون تاریخ است.
او اظهار کرد: «این مبحث برای آن است تا با تکیه بر مطالعه تزیینات و بررسی خط و کتیبه‌های محراب، همچنین مقایسه تطبیقی این ارائه‌ها با آثار مشابه موجود، تاریخ احتمالی ساخت و دوره‌بندی دقیق‌تری از زمان ساخت و اجرای گچ‌بری‌ها به‌دست آید.»
گچ، مصالحی هم‌ارز با چوب و سنگ
پروفسور لورنس کورن، استاد تاریخ و باستان‌شناسی دانشگاه بامبرگ آلمان و دیگر سخنران این نشست، با اشاره به نقش و موتیف‌ها در گچ‌بری‌های دوره اسلامی و روش‌های مقایسه تطبیقی آن، گفت: «با گذشت قرون مختلف پیش‌ازاسلام و رسیدن به دوران اسلامی گچ به‌عنوان یکی از مصالح و اشکال معماری به‌شکل تزیینی و کاربردی در منطقه خاورمیانه به‌عنوان مصالحی هم‌ارز با چوب و سنگ در این دوره‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفته است.»
او افزود: «از دوره‌ای به دوره تاریخی دیگر و از منطقه‌ای به منطقه دیگر این مصالح و روش‌های تزییناتی با گچ منتقل می‌شد که درحقیقت می‌توان آن را به‌عنوان یک توسعه هنری بالقوه در دوره‌های مختلف برشمرد.»
استاد تاریخ و باستان‌شناسی دانشگاه بامبرگ اظهار کرد: «در این میان گچ‌بری با یک سیر تحول تاریخی از منظر تکامل و انتقال سبک‌ها و شیوه‌ها تا دوره معاصر شکل گرفته است.»
به‌گفته او، پس از بررسی‌های انجام‌شده بر روی موتیف‌های گچ‌بری، مشخص شد که موتیف‌های مختلف در هر دوره خود به‌تنهایی اطلاعات کامل و جامعی از نوع، نقش و سبک آن در اختیار نمی‌گذارد.
او افزود: «به‌عنوان مثال، تنوع سبکی گچ‌بری در سامرا و ارتباط طرح، نقش و سبک با دیگر مناطق ما را به یک سیر تحول به‌هم‌پیوسته در قرون مختلف با مقایسه دوره‌های قبل و بعد این شیوه گچ‌بری در سامرا می‌رساند.»
کورن گفت: «بررسی‌های که در ایران در دوره سلجوقی و ایلخانی بر روی مسائل یادشده انجام گرفته نشان می‌دهند که گچ‌بری‌های محراب امامزاده کرار، گچ‌بری‌های مسجدجامع ساوه و گنبد علویان همدان براساس ترتیب دوره تاریخی و موقعیت جغرافیایی مطالعات تطبیقی بر روی نقوش و سبک و نوع این آثار انجام گرفته است.»
نقش رنگدانه‌ها در ارائه‌های گچی
آنا ماری گوربانویچ، دانشجوی دکترای تاریخ هنر و باستان‌شناسی دوره اسلامی دانشگاه بامبرگ و دیگر سخنران این نشست، به بررسی زیبایی‌شناسی و نقش رنگدانه‌ها در ارائه‌های گچی مقبره پیربکران پرداخت و گفت: «در این مبحث رابطه بین باستان‌سنجی بر روی پوشش‌های رنگی گچ‌بری‌های دوره اسلامی با نگاهی ویژه به پوشش‌های رنگی بر روی گچ‌بری‌های مقبره پیربکران مورد بررسی قرار می‌گیرد.»
او گفت: «درحقیقت این مبحث رابطه میان علوم و تاریخ هنر را برای شناخت دقیق‌تر و بهتر از ارائه‌های گچی مورد ارزیابی قرار می‌دهد.»
این کارشناس اظهار کرد: «برای شروع این کار ابتدا با عکاسی دیجیتال و استفاده از نرم‌افزارهای گرافیکی یک بازسازی فرضی رنگی براساس داده‌های آزمایشگاهی صورت می‌گیرد که درخصوص شناخت لایه‌های رنگ و درک بهتر زیبایی‌شناسی لایه‌های گچ‌بری اطلاعات جامع‌تری به ما ارائه می‌کند تا با این رویکرد با تحقیقات بیشتر و شناخت فنی‌تر این ارائه‌ها، موتیف‌های رنگی روی گچ‌بری‌ها را بهتر بشناسیم.»
علی آقاجانی، دیگر سخنران این نشست، نیز به تشریح برنامه پژوهش آینده گروه تاریخ و باستان‌شناسی دوره اسلامی دانشگاه بامبرگ آلمان با عنوان بررسی تاریخی و تکنیکی گچ‌بری‌های دوره سلجوقی و ایلخانی در ایران پرداخت.
فتح‌الله نیازی، مسئول بخش تزیینات وابسته به معماری پژوهشکده حفاظت و مرمت، نیز در ادامه گفت: «با توجه به مذاکرات اولیه این هیئت با پژوهشکده حفاظت و مرمت و طبق تفاهم‌نامه‌های قبلی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و دانشگاه بامبرگ آلمان، قرار است در این پروژه پژوهشکده حفاظت و مرمت و دانشگاه بامبرگ همکاری داشته باشند.»
او افزود: «البته بخش تزیینات پژوهشکده حفاظت و مرمت با ارائه طرح جامع اطلس گونه‌شناختی تزیینات وابسته به معماری در ایران در سال گذشته و تصویب این طرح به‌عنوان یک طرح پژوهشی در سطح ملی، فاز اول آن را با عنوان ”گونه‌شناسی تزیینات گچ‌بری در ایران“ با همکاری پژوهشکده ابنیه و بافت آغاز کرده است.»
