به‌گزارش سفرنیوز، احمد محیط‌طباطبایی مشاور رئیس پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری و رئیس ایکوم ایران، در نشست «نوروز، تنوع فرهنگی و همبستگی ملی و منطقه‌ای» که به‌همت پژوهشکده مردم‌شناسی امروز 15 اسفند برگزار شد، با اشاره به اینکه نوروز سنتی تاریخی و متعلق به زمانی قبل از ورود آریایی‌هاست، گفت: «زمانی که آریایی‌ها وارد این سرزمین شدند نوروز را پذیرفتند و این سنت با افکار و اندیشه‌ها و رفتارشان تلفیق شد و تا امروز ادامه پیدا کرد.»
رئیس ایکوم ایران در ادامه نوروز را امری نجومی و مبتنی بر تقویم شمسی عنوان کرد و گفت: «گردش خورشید، نه‌تنها برای مردم کوچ‌نشین، بلکه برای انسان یکجانشین کشاورز و باغ‌دار هم از اهمیت زیادی برخوردار است؛ چراکه زمان کاشت و برداشت و اصول باغ‌داری و کشاورزی خود را براساس آن مشخص می‌کنند.»
او افزود: «این در حالی است که ساکنان عربستان چندان نیازی به تقویم شمسی ندارند؛ آن‌ها براساس بازرگانی و تجارت زندگی خود را می‌گذرانند و برای یک تاجر گردش ماه اولویت دارد.»
محیط‌طباطبایی با طرح این پرسش که آیا نوروز فقط محدود به فرهنگ ایرانی است یا مربوط به گستره جغرافیای وسیع‌تری است گفت: «هر آنچه در نیمکره شمالی اتفاق می‌افتد به‌نوعی با این گاه‌شماری و این زمان مهم سال پیوند دارد.»
او درباره ویژگی آیین نوروزی گفت: «با فرارسیدن نوروز بحث‌های مختلفی مثل تجزیه‌وتحلیل اجزای سفره هفت‌سین مطرح می‌شود، اما واقعیت این است که خود سفره نوروز یک مفهوم و معنای معین است، سفره‌ای است که افراد در زمان معین دور آن جمع می‌شوند و با هم همگرایی پیدا می‌کنند.»
او در ادامه تأکید کرد: «سفره هفت‌سین مهم‌ترین سفره‌ای است که در سال انداخته می‌شود و هر فردی به‌نوعی مهم‌ترین چیزهای زندگی خود را کنار این سفره می‌گذارد: یک نفر حافظ می‌آورد، دیگری عکس عزیزانش را و... .»
او با اشاره به اینکه افراد مختلف فارغ از باورها و اندیشه‌هایشان کنار هم دور سفره هفت‌سین می‌نشینند گفت: «ذات نوروز و سفره هفت‌سین تفاهم‌زا و همزیست‌طلب است و این هم‌زیستی نه‌تنها بین آدم‌ها بلکه بین انسان و طبیعت هم وجود دارد.»
او همچنین نوروز را یکی از بهترین مناسبت‌ها برای ایجاد پیوند بین خودمان با همراهان امروزی و گذشته و آینده‌مان عنوان کرد.
ایران یک هویت سرزمینی است
محمد میرشکرایی، رئیس سابق پژوهشکده مردم‌شناسی سازمان میراث‌فرهنگی و گردشگری، در ادامه این نشست با طرح این پرسش که ایران کجاست گفت: «از نظر من ایران یک هویت قومی نیست، بلکه هویتی سرزمینی است، هویتی که از جنوب میان‌رودان تا وَرارودان گسترده است.»
به‌گفته این پیشکسوت مردم‌شناسی و ایران‌شناس، همه مردمی که در طول تاریخ در این پهنه گسترده زندگی کرده‌اند، فارغ از نژاد و قومیتشان، ایرانی محسوب می‌شوند.
او با تأکید بر اینکه ایرانی بودن فقط ویژگی آریایی‌ها نیست گفت: «درست است که آریایی‌ها جزو مهم‌ترین اقوامی بودند که به این سرزمین آمدند و بسیار از این سرزمین پذیرفتند و روی آن اثر گذاشتند و نام ایران هم از آن‌ها گرفته شده، اما درواقع آن‌ها هم فقط یک گروه از مردمی هستند که در این سرزمین زندگی کرده‌اند.»
او افزود: «نوروز فقط مال آریایی‌ها نیست و همه مردمان این سرزمین پهناور صاحب نوروزند.»
نوروز، یادگاری از هزاره اول قبل‌ازمیلاد
محمدحسین باجلان‌فرخی، پژوهشگر پیشکسوت حوزه مردم‌شناسی، نوروز را «جشن امید» دانست و گفت: «نوروز جشن امید داشتن به تداوم زیستن در آغاز سالی نو و برآیند عشق به زندگی است، عشقی که در پی افسردگی زمستان و با رسیدن شکوفایی بهار آغاز می‌شود.»
او با اشاره به اینکه نوروز نمودهای بسیار زیادی دارد گفت: «دقیقاً مشخص نیست که جشن نوروز از چه زمانی آغاز شده اما نشانه‌هایی از وجود نوروز در هزاره اول قبل‌ازمیلاد و نشانه‌های دیگری از هزاره سوم قبل‌ازمیلاد وجود دارند.»
او یادآور شد: «جشن نوروز از ابتدا در اول بهار برگزار نمی‌شد، بلکه بسیاری از فرهنگ‌های قومی و روستایی نوروز را در آغاز فصل گرم و اواسط زمستان جشن می‌گرفتند و ازآنجاکه در گذشته نوروز بر پایه تقویم قمری برگزار می‌شد زمانش تغییر می‌کرد.»
این پژوهشگر افزود: «از زمان تدوین تقویم شمسی و در دوران سلطان جلال‌الدین بود که برگزاری نوروز در ابتدای بهار تثبیت شد.»
او با بیان اینکه نوروز با باززایی طبیعت و بازگشت و گذر از مرگ ارتباط دارد افزود: «در زمان هخامنشیان و در آستانه نوروز بر 12 ستون دانه‌های غلات را کشت می‌کردند و با آب گرم آبیاری می‌کردند تا زودتر رشد کنند و در نوروز به‌بار بنشینند. هر کدام از این غلات که رشد بیشتری داشت تفأل می‌زدند که در آن سال کشتش بیشتر خواهد بود؛ بنابراین بیشتر آن را می‌کاشتند.»
باجلان‌فرخی در ادامه هفت‌سین را نماد تقدس عدد «7» عنوان کرد و درباره «حاجی‌فیروز» به‌عنوان یکی از نمادهای نوروز گفت: «چهره سیاه ”حاجی‌فیروز“ نماد مرگ و لباس سرخش نشانه زندگی در ایام نوروز است و سمبلی از تداوم زندگی محسوب می‌شود.»
نقش زنان در حفظ و تداوم آیین‌های بهاری
در ادامه، پوپک عظیم‌پور، استاد دانشکده هنر دانشگاه تهران، به بررسی نوروز در کشورهای مختلف و نقش زنان در حفظ و اجرای این آیین پرداخت و گفت: «زمین مادر چیزی است که حیات همه افراد بشر به آن وابسته است و زن هم همواره محل امنیت و تأمین خوراک و عطوفت و مهر مادری محسوب شده است.»
او با اشاره به آیین پخت نان در ازبکستان و برخی نقاط ایران در زمان نوروز گفت: «در نوروز زن‌ها نان‌هایی می‌پزند و آن را کنار سفره هفت‌سین می‌گذارند و گاه حتی به‌صورت عیدی به بچه‌ها می‌دهند.»
او با اشاره به جشن سمنوپزان، سمنو را غذایی بسیار مقدس عنوان کرد و گفت: «درحینِ پخت سمنو شاهد دعا و درخواست برای رفع حاجت و تداوم و نزول شادی هستیم و دختران دم بخت یا تازه‌بخت سمنو را هم می‌زنند.»
او همچنین با اشاره به ساخت پیکرک‌هایی برای خوشامدگویی به بهار در بخش‌هایی از اروپا گفت: «در جمهوری چک، اسلوواکی و لهستان پیکرک‌هایی ساخته می‌شوند که زنان و دختران آن‌ها را به‌نماد دور کردن سردی و تاریکی و سلام به بهار، در آب غرق می‌کنند یا به‌آتش می‌کشند.»
لزوم ثبت‌جهانی سفره‌های ایرانی
در ادامه این نشست، محمد همایون سپهر، مردم‌شناس پیشکسوت، با اشاره به اینکه بررسی و تفحص درباره نوروز هنوز جای کار بسیار دارد پیشنهاد کرد: «در سال‌های آینده هفته‌ای به نوروز اختصاص داده شود.»
او با تأکید بر لزوم ثبت‌جهانی سفره‌های ایرانی، ازجمله سفره عقد، گفت: «باید قبل از اینکه دیگران این سفره‌ها را به‌اسم خودشان ثبت کنند ما گام‌های جدی و عملی در این زمینه برداریم.»
