تابلوی نقاشی «نبرد گنجه» متعلق به خانه یکی از شاهزاده‌های قاجاری قم بوده است
به‌گزارش سفرنیوز، علیرضا بهرمان، رئیس پژوهشکده هنرهای ملی سنتی پژوهشگاه، این مطلب را در نشست تخصصی تحلیل تاریخی و زیبایی‌شناختی تابلوی نقاشی «نبرد گنجه» و مراسم رونمایی از کتاب چند خط چند رنگ که روز چهارشنبه 20 بهمن‌ماه برگزار شد، مطرح کرد و با بیان مستنداتی تأکید کرد که محل اولیه نقاشی نبرد گنجه عمارت نظامیه نبوده است.
او با اشاره به راه‌اندازی موزه ایران باستان در سال 1316 افزود: «در زمان شروع فعالیت این موزه، آندره گدار با کمبود اشیا برای نمایش مواجه بود؛ ازاین‌رو، به‌دستور او برخی از آثار ارزشمند که امکان تخریب و سرقت آن‌ها وجود داشت از بدنه بناها جدا و به موزه ایران باستان منتقل شد.»
او با اشاره به وجود آثار حجیم در موزه ایران باستان و دوران اسلامی از آن زمان به بعد، تصریح کرد: «به‌دلیل نبود امکانات و دانش کافی در آن زمان این آثار به‌صورت قطعات کوچک‌تر به موزه انتقال داده می‌شد و با استفاده از مصالح ساختمانی دوباره به‌شکل یکپارچه درمی‌آمد و به‌نمایش گذاشته می‌شد.»
بهرمان با اشاره به تصمیم‌گیری برای جداسازی موزه ایران باستان و دوران اسلامی در سال 1350 و جانمایی آثار به‌صورت منفک افزود: «به این منظور، هیأت کارشناسی از ایتالیا وارد ایران شد، ولی فقط بعد از جداسازی سه قطعه در جریانات پقمیروزی انقلاب اسلامی پروژه متوقف شد.»
او با اشاره به مطرح‌شدن این طرح در سال 1374 اظهار کرد: «برای انجام مجدد این کار شرکت ایتالیایی مبلغ زیادی پیشنهاد داد و درنهایت کار با یک گروه ایرانی به‌سرپرستی این‌جانب شروع شد.»
بهرمان افزود: «در سال 1374-1375 تمامی آثار موزه ایران باستان از بدنه جدا شد، ولی دیگر نمی‌توانستیم این‌ها را مانند آندره گدار قطعه‌قطعه کنیم، بلکه باید یکپارچه منتقلشان می‌کردیم.»
او گفت: «خط آخر این پروژه در سال 1374 به انتقال تابلوی نقاشی ”نبرد گنجه“ منتهی شد و با توجه به حساسیت این تابلو اجازه انتقال آن داده نشد و درنهایت در سال 1376دوباره انتقال این تابلو در اولویت قرار گرفت و در سال 1392 اجازه انتقال آن را به گروه دادند.»
بهرمان با اشاره به روحیه مرمتگران و علاقه‌ای که به دریافت اطلاعات از آثار قبل از مرمت دارند گفت: «ازاین‌رو، پژوهش‌ها و تحقیقات گسترده‌ای انجام دادم تا محل پیدایش این اثر را بیابم.»
او با اشاره به نظر برخی همچون اردشیر صالح‌پور مبنی بر تعلق این تابلو به عمارت نظامیه تصریح کرد: «تابلوی نقاشی ”نبرد گنجه“ به بنای نظامیه تعلق ندارد، زیرا اندازه تابلو بزرگ‌تر از این و به شکل گنبدی و یک طاقی‌مانند قوس‌دار بوده و احتمالاً حدود ۷ تا ۸ متر بوده است؛ پس بعید به‌نظر می‌رسد متعلق به بنای نظامیه باشد.»
او گفت: «از طرفی بیشتر تابلوهای نظامیه روی بوم بوده و نشان می‌دهد که در آن زمان نقاشی‌ها را روی پارچه می‌کشیدند تا در اثر تخریب بنا آسیب نبینند.»
بهرمان، با اشاره به مدارک و پژوهش‌ها، محل اولیه تابلو را یکی از خانه‌های شاهزاده‌های قاجار در قم دانست و تصریح کرد: «با ساختن مسجد اعظم قم که در نزدیکی حرم حضرت معصومه به‌دستور آیت‌الله بروجردی و توسط استاد لرزاده صورت گرفت، تعدادی از خانه‌های قدیمی که متعلق به شاهزادگان قاجار بود خریداری و تخریب شده بود.»
بهرمان با اشاره به اینکه لرزاده با توجه به شناختش از تابلو و اهمیت آن از تخریب و آسیب تابلو جلوگیری کرده افزود: «او احتمالاً برای محافظت بیشتر و نمایش، آن را به موزه ایران باستان تحویل داده است.»
او گفت: «این تابلو از قم و به‌صورت قطعه‌قطعه وارد موزه ایران باستان شده، ولی متأسفانه تاکنون سندی مبنی بر سال جابه‌جایی آن‌ها مشاهده نشده است، زیرا در جریان انتقال مرکز اسناد به شیراز در دولت قبل بسیاری از اسناد آسیب دیده‌اند؛ ولی اگر ثابت شود که بین سال‌های 1331 تا 1333 این نقاشی منتقل شده است به‌ضرس‌قاطع می‌توان گفت که از شهر قم به موزه ایران باستان آمده است.»
او اضافه کرد: «این تابلو که بر روی دیوار کشیده شده بود پس از انتقال به موزه ایران باستان به‌دست مرمتگران ایتالیایی بر روی پارچه منتقل شده و به‌صورت کنونی درآمده است.»
او با اشاره به مراحل مرمت این تابلو، امکانات، توان آسیب‌پذیری و... گفت: «برای انتقال این تابلو به‌روش سیلندری متوسل شدیم، ولی مشکلاتی داشتیم؛ ازجمله اینکه این تابلو چند دهه آویزان بوده و احتمال شکنندگی‌اش زیاد بود که درنهایت به‌صورت لوله‌ای منتقل شد و خوشبختانه در جایی که امروز قرار دارد به بهترین نحو با در نظر گرفتن شرایط محیطی نصب شده است.»
سیداحمد محیط‌طباطبایی، رئیس ایکوم، نیز در این مراسم گفت: «بین روز ۲۱ و ۲۳ بهمن تاریخ ایران ورق خورده و وارد مرحله دیگری می‌شود.»
به‌گفته مشاور ریاست پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، نبرد گنجه تفاوت‌های ماهوی و سیاسی زیادی در زندگی مردم ایران به‌جا گذاشت، به‌نحوی‌که بعد از این جنگ ۱۷ ایالت و هزاران نفر از مردم سرزمین ما از ایران جدا شدند و به روسیه پیوستند.
او با اشاره به علت شکست سپاه ایران از سپاه روسیه و شیوه جنگی ایرانیان، علت شکست ایران را تغییر شیوه جنگ و به‌کارگیری روش‌های نوین دانست و گفت: «حدود دو قرن یا بیشتر طول کشید تا ایرانی‌ها در ۸ سال دفاع مقدس به هویت ملی و تاریخی خود برگردند.»
محیط‌طباطبایی افزود: «در فرهنگ ذهنی و میراث ناملموس ما آن که شکست می‌خورد یا پیروز می‌شود فاتح یا مغلوب نیست، بلکه فاتح واقعی کسی است که در حقش ظلم روا شده باشد و این جنگ آغاز یک حرکت و رفتار است که احقاق حقوق ملت ایران را به‌دنبال دارد.»
او این تابلو را جزء آثار بسیار باارزش موزه ملی دانست که نشان از هویت ملی و فرهنگی ایران دارد و اظهار کرد: «این تابلو سرفصل تاریخی مهمی در تاریخ کشور ماست، مثل جنگ چالدران و جنگ‌های دیگر که تحولات عظیمی به‌دنبال خود داشتند و باعث شدند ایرانیان علوم جنگی جدید را فرابگیرند و به‌دنبال آن پیروزی خود را در جنگ‌های دیگر رقم بزنند.»
