به گزارش سفرنیوز، دی ماه 1382 در چنین روزهایی بود که زلزله بزرگی این شهر را با خاک یکسان کرد و مسیر بم را برای همیشه تغییر داد، تخریب 80 درصدی شهر و مرگ 32 هزار نفر از شهروندان آن باعث شد تا جمعیت 400 هزارنفری به سرعت به یکصدهزار نفر کاهش یابد. اگرچه بسیاری معتقد بودند که تاریخ بم بعد از این بلای طبیعی برگ های آخر خود را ورق می زند اما سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری از همان روزها به عنوان مهمترین ماموریت خود درصدد احیاء کالبد و روح این شهر تاریخی بود، تاجایی که علاوه بر بازسازی، اقدام به تهیه پرونده ثبت جهانی این شهر کرد تا به عنوان اولین شهر تاریخی ایران در فهرست یونسکو قرار گیرد، برگزاری جشنواره های مختلف، تشویق تورگردانان برای جذب گردشگر،احیاء کارگاه های سنتی و صنایع دستی و همچنین افزایش کاوش های باستان شناسی از جمله اقداماتی بود که باعث شد بم این روزها به عنوان یکی از بزرگترین مراکز فرهنگی و گردشگری کشور محسوب شود. تلخی و ناراحتی زلزله از یاد و ذهن هیچ کس نمی‌رود، روزهای سختی که با اشک و آه و ناله برای کشته شدگان از یک سو و نابودی و تخریب ارگ زیبای بم همراه بود و از همان روزها، 5 دی ماه را به نام روز ایمنی در برابر زلزله و کاهش اثرات بلایای طبیعی در تقویم کشورمان به ثبت رسید. امید مردم بم با آواربرداری ارگ جان گرفت روزهای پرغصه از دست دادن هموطنانمان در بم بی تردید، سخت و اندوهبار است، اما آنچه در این میان امید به ادامه زندگی را از جان به در بردگان می‌گرفت، تلی از خاک بود که روزی آن را ارگ می‌نامیدند، محمدحسن طالبیان معاون میراث فرهنگی، یکی از کسانی است که در نخستین روزهای زلزله در بم بوده است، او از آن روزها با غم و ناراحتی یاد می‌کند و می‌گوید: فضایی که آن روزها در بم حاکم بود، غم توام با ناامیدی بود که در اثر از دست دادن خانواده و تخریب ارگ بم برای مردم ایجاد شده بود. شاید در لحظه اول با دیدن آواری که در محوطه ارگ مشاهده می شد، این احساس به وجود می آمد که تمامی ارگ تخریب شده است اما پس از آواربرداری که با کمک تیم‌هایی از استانهای سیستان و بلوچستان، فارس، و خوزستان صورت گرفت، دیدیم که قسمت‌هایی از ارگ سالم است. طالبیان در ادامه به تصمیم های مهم برای آواربرداری مسیر دسترسی به ارگ و مسیر دسترسی مردم برای عزاداری سنتی، اشاره می کند و می گوید: مشاهده احساس ناامیدی بین مردم بسیار غم انگیز بود و ما تصمیم گرفتیم با آواربرداری، استفاده از داربست های قبلی و چوب، پلی را از دروازه اصلی تا دروازه حاکم نشین برای دسترسی مردم به ارگ ایجاد کنیم، نورپردازی و ایجاد مسیر عزاداری برای برگزاری آئین های سنتی هم از دیگر اقداماتی بود که فکر کردیم انجام آنها در جوانه زدن امید دوباره به زندگی مردم بم تاثیر دارد. ثبت جهانی بم در فهرست در میراث در خطر تهیه پرونده ثبت جهانی بم در حین آواربرداری، اقدامی است که معاون میراث فرهنگی از آن به عنوان اقدامی دیگر در راستای تسریع روند نجات بخشی یاد می کند و می افزاید: کار تهیه این پرونده با کمک چند کارشناس ایرانی، معاون فرهنگی دفتر منطقه ای یونسکو و یک کارشناس از کشور ژاپن آغاز شد و همزمان با آن، فراخوان بین المللی برای حضور کارشناسان سایر کشورها در روند نجات بخشی ارگ اعلام شد. با حضور تیم های پژوهشی در ارگ بم و مشاهده تصاویر و مستندات موجود، کارشناسان به این نتیجه رسیدند که این اثر خشتی بی نظیر باید به عنوان منظر فرهنگی بم در فهرست میراث جهانی به ثبت برسد، هرچند که به دلیل بروز زلزله این اثر در فهرست میراث در خطر به ثبت رسید. به گفته معاون میراث فرهنگی، آنچه در پی حضور کارشناسان بین المللی در قالب کمیته ها و کارگروههای تخصصی در طول یک هفته به دست آمد، جزئیات جالبی از نحوه مرمت ارگ بم و نحوه ساخته شدن آن بود، وی می افزاید: براساس این نتایج مشخص شد که بیش از 80 درصد بخش های تاریخی ارگ سالم ماندند و بسیاری از قسمتهای تخریب شده مربوط به مرمتهای یک دهه قبل از زلزله بوده است، این تخریب ها بسته به نوع زمین و مصالح استفاده شده متفاوت بود و در قسمتهایی که مصالح مناسب با استفاده از اصول مهندسی به کار گرفته شده بود شاهد تخریب کمتری بودیم.اما حضور کارشناسان بین المللی در روزهای پرهیاهوی زلزله، دستاورد دیگری هم داشت و آن تهیه یک طرح جامع برای آواربرداری و نجات بخشی منظر فرهنگی بم بود که مفاد آن امروز هم پیگیری می شود. مردم با ساخت بناهای خشتی مخالف بودند این درست که حضور کارشناسان و متخصصان داخلی و خارجی برای احیای بم و زنده نگه داشتن این بنای تاریخی برای مردم این منطقه مغتنم بود اما چالش های آن دوران را نمی توان نادیده گرفت، طالبیان در این باره می گوید: مردم در آن روزها می خواستند سرپناهی داشته باشند و خانه های خود را دوباره بسازند و گاهی این روند با پروژه احیای باغات، قنات ها و میراث تاریخی منظر فرهنگی بم تداخل پیدا می کرد در کنار این موضوع، یافتن مکانی مناسب برای آوارهای برداشته شده هم چالشی جدی بود که مردم و ما را با مشکلاتی مواجه می کرد. طالبیان با بیان اینکه، مردم به دلیل بروز زلزله و تخریب بیش از حد، زیر بار ساخت سازه های خشتی نمی رفتند، اضافه می کند: بازار تاریخی بم که از ابتدا با خشت بنا شده بود به دلیل مخالفتهای مردم با بتون ساخته شد و ما نتوانستیم در این خصوص مردم را قانع کنیم، اما با استفاده از روشهای مهندسی تلاش کردیم تا مقاوم سازی سازه ها را در نهایت دقت به انجام برسانیم. مرمت ارگ با احتیاط و نظم علمی ادامه داد وی در پاسخ به این سوال که، مرمت بخش های مختلف بم امروز در چه مرحله ای است و چگونه پیش می رود، می گوید: طرح و برنامه مدیریتی که در پی فراخوان بین المللی کارشناسان از نقاط مختلف دنیا تهیه شد و به تایید بونسکو نیز رسید، اساس مرمت در ارگ بم است. معاون میراث فرهنگی می افزاید: مرمت ارگ بم با احتیاط ، نظم علمی و با تامین منابع مالی مورد نیاز به طور مستمر ادامه دارد، مهمترین موضوع در مرمت این محوطه خشتی، انجام کار به بهترین شکل است که باید با دقت صورت گیرد، قرار نیست همه ارگ بازسازی شود چراکه امروز ارگ بم به عنوان پژوهشکده و مرکز علمی مرمت خشت مورد استفاده قرار می گیرد. آواربرداری 7 سال زمان برد آواربرداری محوطه ارگ، پروژه ای بود که زمان بسیاری نیاز داشت و آنطور که افشین ابراهیمی مدیرپایگاه میراث جهانی ارگ بم می گوید، آواربرداری در ارگ بم 7 سال زمان برد و از سال 87، برنامه های مطالعاتی و پژوهشی در کنار عملیات مرمت و نجات بخشی آغاز شده است. وی می افزاید: پس از وقوع زلزله کشفیاتی بروز کرد که نیاز به مطالعه و پژوهش را دو چندان می کرد، پس از بروز این نشانه های جدید بی شک امکان مرمت به شکل اولیه وجود نداشت چراکه ما نمی خواستیم کشفیات جدید را با مرمت های غیراصولی پنهان کنیم و از بین ببریم، بنابراین مطالعه و پژوهش در ارگ بم همیشه به عنوان یک اصل مهم و اساسی در دستور کار است. شاید باه شنیدن این اظهارنظر مدیرپایگاه بم به روح و کالبد واقعی شکل فعلی ارگ پی ببریم چراکه به گفته ابراهیمی کسی که امروز ارگ بم را می بیند خاطره ای از زلزله، ارزش های معماری و سازه های مرمت شده را در یک مجموعه می بیند. حضور کارشناسان خارجی برای مرمت و حفاظت در این میان وجود نیروها و کارشناسان خارجی را نباید از قلم انداخت، آنگونه که مدیرپایگاه منظر فرهنگی بم می گوید؛ گروههایی از کشور آلمان، ایتالیا، فرانسه و ژاپن طی سالها در مرمت و بهسازی لرزه ای این محوطه مشارکت داشته اند، ابراهیمی می افزاید: کارشناسان آلمانی در مرمت و بهسازی ارزه ای خانه سیستانی ارگ بم، ایتالیایی ها در پروژه مرمت و بهسازی لرزه ای برج شماره یک ارگ بم و خصار پیرامونی آن، فرانسوی ها در را اندازی آزمایشگاه خشت و ژاپنی ها در پروژه های مستندسازی و تجهیز کارگاه خشت مشارکت داشته اند. تامین اعتبار که به عنوان یکی از چالش های جدی در مرمت آثار تاریخی و فرهنگی همیشه مورد بحث است، ما را به پرسیدن این سوال از ابراهیمی وا می دارد که آیا ارگ بم هم برای مرمت باید چشم انتظار بماند، وی می گوید: تمامی اعتبار برای مرمت، پژوهش و نجات بخشی در ارگ بم از محل اعتبارات ملی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری تامین می شود و ما هیچگاه به دلیل کمبود اعتبار مرمت را متوقف نکردیم. پروژه مرمت در آغاز هر سال برنامه ریزی می شود رئیس پایگاه منظر فرهنگی بم ادامه می دهد: عملیات مرمت یک بنا و سازه تاریخی با اجرای پروژه های عمرانی متفاوت است ما با تعداد پرسنل مشخص در ابتدای سال برنامه مرمت و پژوهش را مشخص می کنیم و پس از اعلام و وصول اعتبار، برنامه های مورد نیاز را آغاز می کنیم، پروژه مرمت در تمام دنیا یک فرآیند مستمر است، به این معنی که آثار و بناهای تاریخی همیشه مشمول نگهداری هستند و این نگهداری در قالب حفاظت، مستندسازی، مرمت و پژوهش، همیشه ادامه دارد. ابراهیمی اضافه می کند: این پروژه حفاظت و نگهداری در مورد بناها و سازه های خشتی به شکل ویژه تر دنبال می شود چراکه این بناها آسیب پذیرتر هستند، ما براساس طرح جامع مدیریت حفاظتی بم که به تایید یونسکو رسیده است و در شورای عالی معماری و شهرسازی هم به تصویب رسیده است، عملیات مرمت را پیش می بریم، این طرح جامع بر برنامه هایی که از سال 2007 تا 2017 باید برای بم انجام می شد را در بر میگرفت و ما امروز به اندازه ای که پیش بینی شده بود، کار را به انجام رسانده ایم. مرمت بم هیچگاه متوقف نمی شود به گفته رئیس پایگاه میراث جهانی بم، برنامه هایی که در طرح جامع مدیریت حفاظتی بم تا سال 2017 پیش بینی شده بود به انجام رسیده است اما این بدان معنا نیست که کار تمام شده، بلکه امروز ثبات و آرامشی که در وضعیت این سازه خشتی وجود دارد، بستری برای مرمت، حفاظت و پژوهش بیش از پیش را فراهم کرده است. وی تصریح می کند: برخی گمان می کنند که با پایان مهلت طرح جامع مدیریت حفاظتی بم باید این سازه خشتی را به شکل و شمایل دیگری می دیدند، باید بگویم درست است که مهلت این طرح به پایان رسیده اما حفاظت و مرمت بم هیچگاه به پایان نمی رسد، به حداقل رساندن نقاط خطر آفرین و ایجاد ثبات در وضعیت منطقه مهمترین اقدامی بود که طی چند سال گذشته به آن پرداخته ایم. از خشت باید در حد خشت توقع داشته باشیم آنگونه که مدیرپایگاه منظر فرهنگی بم می گوید، حفاظت و مرمت از این اثر تاریخی هیچگاه به پایان نخواهد رسید، اما آیا می توان انتظار داشت که با این همه برنامه ریزی و اقدامات کارشناسی و مهندسی، با بروز زلزله ای دیگر، ارگ بم از جایش تکان نخورد، ابراهیمی در پاسخ به این سوال می گوید: این یک سازه خشتی است و ما باید به همان اندازه متوقع باشیم، هرچند ما در تمام فرآیند انتخاب خاک، تولید و به کارگیری آن، نهایت دقت را به کار می گیریم اما باز هم باید یادمان باشد که از خشت، توقعی بیش از خشت نداشته باشیم، استفاده از مصالح خوب و اجرای اجزای معماری با رعایت ضوابط و استانداردها به معنای بیمه شدن ارگ نیست هرچند ما تلاش می کنیم که آسیب های وارده به حداقل برسد. شکی نیست که امروز و شاید هیچ روزی ما دیگر شاهد ارگی با ابهت و پرغرور سالیان گذشته نخواهیم بود، ارگ تاریخی بم هرچند حالا با مرمت های چند ساله و تلاشهای شبانه روزی روی پای خودش ایستاده است اما آنچه باید بیش از پیش به آن توجه داشت رعایت اصول مهندسی و استانداردهای بین المللی در مرمت و حفظ و نگهداری از مواریث تاریخی و فرهنگی است تا شاید بتوان از بروز چنین حوادثی برای سایر آثار تاریخی جلوگیری کرد.