به گزارش سفرنیوز، كارشناسان محيط‌زيست و محيط طبيعي بارها به مسوولان هشدار داده‌اند كه ايران با مشكلات جدي آب روبه‌رو خواهد شد، مشكلاتي كه خود مسوولان هم به قريب‌الوقوع بودن آن واقفند، سرپرست پايگاه جهاني تخت‌جمشيد اما اين نشست را اتفاقي جديد نمي‌داند و آن را مربوط به كل دشت مي‌داند.
خشكسالي در گوشه و كنار سرزمين ايران ريشه دوانده، قحطي آب‌هاي رو زميني، مردم را به سوي استفاده از آب‌هاي زيرزميني كشانده كه مايحتاج زندگي‌شان را كفاف نمي‌دهد. كشاورزي ديگر در اين كشور رنگ و بوي ديگري گرفته، در چهارگوشه كشور، نگاه‌ها به سمت تغيير شيوه كشاورزي رفته و ديگر نمي‌توان به راحتي محصولاتي را كاشت كه نياز به آب فراوان دارند اما كسي گمان نمي‌كرد خشكسالي را بتوان به فرونشست زمين آن هم در سرزمين نه چندان پرآب فارس، ربط داد. زمين خشك شده و آب‌ها به قعر چاه‌ها رفته‌اند، مردم از همان چند قطره آب نمي‌توانند بگذرند، آنقدر آب‌هاي زيرزميني مصرف شده كه زمين در نزديكي نقش رستم و تخت‌جمشيد، دو بناي چند هزار ساله ايراني، نشست كرده است.
كارشناسان محيط‌زيست و محيط طبيعي بارها به مسوولان هشدار داده‌اند كه ايران با مشكلات جدي آب روبه‌رو خواهد شد، مشكلاتي كه خود مسوولان هم به قريب‌الوقوع بودن آن واقفند، سرپرست پايگاه جهاني تخت‌جمشيد اما اين نشست را اتفاقي جديد نمي‌داند و آن را مربوط به كل دشت مي‌داند.
مسعود رضايي‌منفرد خشكسالي‌هاي سال‌هاي 86 و 87 را عامل اين امر مي‌داند و مي‌گويد: «اين نشست در كل دشت است و بيشتر به خاطر خشكسالي‌هاي اخير است كه در سال 86 و 87 تشكيل شد. در آن سال‌ها خشكسالي شديد داشتيم و استان با بيش از 30 درصد كاهش بارندگي مواجه شد. از همان زمان، حفر چاه‌هاي عميق و نيمه عميق و برداشت بيش از حد از آنها اتفاق افتاد كه بر پايين رفتن سطح آب‌هاي زيرزميني تاثيرگذار بود.
رضايي به قراردادي كه با واحد زمين‌شناسي دانشگاه شيراز در اين خصوص بسته شده بود، اشاره كرد و افزود: «سال 89 قراردادي با واحد زمين‌شناسي دانشگاه شيراز بستيم، بر اساس اظهارات كارشناسان اين دانشگاه اعلام شد نزديك 20 متر از آب‌هاي زيرزميني پايين رفته و زمين نشست كرده و اين اتفاق خطر ناك است.»
او به راهكارهاي حل اين بحران اشاره كرد و گفت: «راهكار اين واقعه اين است كه سازمان آب مجوز حفر چاه ندهد و با چاه‌هاي غيرمجاز برخورد كند، درواقع نوعي بازنگري در مجوزهايي كه مي‌دهند داشته باشد. همچنين با نصب كنتور روي چاه مانع از استفاده بيش از حد از آب زيرزميني شود اما سازمان جهادكشاورزي هم مي‌تواند با تغيير الگوي كشت در منطقه و تبديل محصولات پرمصرف به كم‌مصرف از لحاظ ميزان آب، تعادلي در مصرف آب ايجاد كند. محصولاتي چون گندم، جو، برنج و چغندر، محصولاتي‌اند كه در منطقه كاشته مي‌شوند و مي‌توان آنهايي را كه پرمصرف هستند از زمين‌هاي كشاورزي حذف كنند تا به استفاده بيش از حد آب منجر نشود».
رضايي‌منفرد كه خود در رشته مديريتند بحران در حوزه ميراث فرهنگي تحصيل كرده، ورود ستاد مديريت بحران را به اين جريان لازم مي‌داند و مي‌گويد: «ستاد مديريت بحران بايد به اين اتفاق ورود كند چراكه اين ترك‌ها و نشست‌هاي زمين در سال 91 اتفاق افتاده و از آن زمان با اين قضيه دست به گريبان هستيم، ستاد با برنامه‌ريزي‌اي كه مي‌كند مي‌تواند سازمان‌هاي مربوطه را وارد كند و هركدام به نحوي كه در حيطه وظايف‌شان است، از پيشرفت اين اتفاق جلوگيري كنند. ما گزارش دانشگاه شيراز را كه مدون و مستدل بود، به ستاد بحران و استانداري داديم كه در حال پيگيري توسط اين دو ارگان است.»
ترك‌ها در نقش رستم جدي‌ترند
اما اوضاع نشست زمين در نقش رستم نسبت به تخت‌جمشيد، اوضاع بدتري است، به گفته رضايي، ترك‌هاي زمين از جلوي نقش‌ها در نقش رستم رد شده و بيشتر از تخت‌جمشيد، اثر را تهديد مي‌كند. او در خصوص اقدامات انجام شده پايگاه جهاني براي ممانعت از پيشرفت اين ترك‌ها در نقش رستم مي‌گويد: «آنچه مشخص است اين است كه ترك‌ها در تخت‌جمشيد در فاصله 700 متري در بوستان پرديس اتفاق افتاده اما در نقش رستم در فاصله نزديك‌تري رخ داده است. خاك‌هاي موجود در نقش رستم، خاك‌هاي دست‌ريز است كه باعث شده نگراني براي آن به وجود بيايد اما با روش‌هاي مختلف، سعي در تثبيت خاك كرديم و خاك دست‌ريزي كه در نقش رستم است را با مصالح مختلف پر كرديم تا در واقع به نوعي آن را تثبيت كرده باشيم. بعد از اين تثبيت، شاهد نشست نبوديم اگرچه اگر سياست درستي را در پيش نگيريم، اين خطر ممكن است بازهم اتفاق بيفتد و با تشديد خشكسالي، بدتر هم بشود.»
او به پلمب چاه‌هاي حفر شده در تخت‌جمشيد اشاره مي‌كند و مي‌گويد: «نخستين كاري كه كرديم اين بود كه چاه‌هاي حفرشده در تخت‌جمشيد را كه از آن استفاده مي‌شد، پلمب كرديم و به اداره آب اجازه حفر چاه در منطقه‌يي ديگر را داديم. از اصولي‌ترين كارها اين است كه مجوز چاه‌ها كم شود و برخي‌شان هم مسدود شوند.
اما خطر فروريختن زمين و به آن تبع بنا در تخت‌جمشيد، به خاطر پي بنا كه در كوه قرار گرفته، از نگاه اين مدير ميراثي، بعيد است، اما نه بعيدي كه در درازمدت هم رخ ندهد. رضايي معتقد است: «در حال حاضر خطر فرونشست در تخت‌جمشيد وجود ندارد، اما اگر نهادهاي مرتبط وارد عمل نشوند، احتمال خطر براي آن در درازمدت وجود دارد.»
اما از نگاه او، مهم‌ترين اتفاق تحت تاثير ترك‌ها و نشست زمين، فعال كردن گسل‌هاست، گسل‌هايي كه اگر فعال شوند شايد اثري از بناهاي پادشاهان ايراني بر زمين نماند. گسل‌هايي كه به خاطر نشست زمين آن هم به خاطر استفاده از آب‌هاي در دل زمين، آن هم به خاطر خشكسالي و روي آوردن آدم‌ها از سر اجبار به اين سفره‌هاي زيرزميني رخ دهد.
احتمال رخ دادن آب فروچاله با ادامه حفر چاه
اما پروفسور عزت‌الله رييسي، پژوهشگر، زمين‌شناس و عضو هيات علمي دانشگاه شيراز در اين خصوص گفته بود: «اين پديده طي سال‌هاي 1386 تا 1388 در منطقه نقش رستم تا روستاي شول اتفاق افتاد. اثرات نشست در امتداد كوه حسين از نقش رستم تا روستاي شول مشخص است و مقدار نشست بين دو تا 30 سانتي متر تغيير مي‌كند.»
رييسي به ميزان افت آب‌هاي زيرزميني اشاره كرد و افزود: افت شديد سطح آب زيرزميني (حدود 10 تا 15 متر)، بروز خشكسالي شديد طي اين سال‌ها و همچنين مساعد بودن آبخوان براي نشست (وجود لايه‌هاي ريزدانه رسي) موجب شد تا نشست حاصله در محوطه نقش رستم، بعضي منازل مسكوني در روستاي شول خود را به صورت ترك خوردگي ديوارها و حتي جابه‌جايي سقف بعضي از آنها نشان دهد و مردم محلي را همواره دچار وحشت و اضطراب كند.
وي ادامه داد: طي سال‌هاي مذكور در محدوده تخت‌جمشيد نشستي رخ نداد، اما افت سطح آب زيرزميني بالاخره اثر خود را در سال 1391 نشان داد به طوري كه در فاصله 200 متري از صفه اصلي تخت‌جمشيد شكافي موازي با صفه به طول 150 تا 200 متر، عرض يك متر و عمق حداكثر يك متر نمايان شد و محدوده تخت‌جمشيد نيز پديده نشست زمين را تجربه كرد.
پروفسور رييسي در خصوص راهكارهاي مقابله با اين پديده اظهار داشت: پيشنهاد مي‌شود اولا برداشت از چاه‌هاي پمپاژ در محدوده حريم تخت‌جمشيد و نقش رستم محدود شود به طوري كه افت سطح آب زيرزميني متوقف شود. ثانيا در صفه تخت‌جمشيد نقاط برداشت ارتفاعي و مختصاتي به صورت يك شبكه دقيق ژئودتيك (Geodetic Survey) نصب شده و نشست زمين پايش شود.
به اعتقاد اين كارشناس زمين‌شناسي، به علت وجود آهك در زير آبرفت، چنانچه چاه‌هاي برداشت آب تا مرز اين دو سازند يا پايين‌تر از آن حفر شوند، در اثر برداشت طولاني?مدت آب احتمال رخداد آبفروچاله نيز وجود دارد كه مي‌تواند خطر احتمالي ديگري براي تخت‌جمشيد و نقش رستم در آينده باشد.
