به گزارش سفرنیوز، با وجود آنکه نقالی از قهوه‌خانه جدا نیست اما ایران در ششمین دوره اجلاس کمیته میراث ناملموس جهانی این هنر را به نام خودثبت کرد، اما خبری از سنت قهوه‌خانه‌ای نشد. آنزمان بود که با جدا شدن قهوه‌خانه از نقالی، راه برای ثبت میراثی ایرانی به نام کشوری دیگر باز شد. از دیگر سو تا زمانی که نگاهی همچون محل جمع شدن اراذل و اوباش به قهوه‌خانه‌ها وجود داشته باشد نمی‌توان از قهوه‌خانه به عنوان یک سنت نام برد.
این روزها با برگزاری نشست کمیسیون میراث معنوی یونسکو که تا هفتم دسامبر در باکو ادامه دارد اخبار بررسی پرونده‌های پیشنهادی از سوی کشورهای مختلف داغ است؛ چنانکه این اخبار از تلاش کشور آذربایجان برای ثبت چوگان به نام خود آغاز شد و اکنون ترکیه نیز دراقدامی مستقل، سنت قهوه‌خانه را که میراثی مشترک درمنطقه است، به نام خود برای ثبت در میراث جهانی یونسکو عرضه کرده است.
درصورت تصویب این پرونده، ایران بار دیگر یکی از بازمانده‌های میراث معنوی و فرهنگی خود را از دست می‌دهد. قهوه خانه‌ها که به شهادت ادبیات و هنر قهوه خانهای بنیاد هنرهای دیگر سنتی ایران نظیر شاهنامه خوانی و نقالی و نیز تعزیه و ... بوده، اکنون نیز همانند ساز تار، بدون یادی از ایران و سهم آن به نام کشوری دیگر ثبت می‌شود.
گفته می‌شود سنت قهوه‌خانه درکنار ثبت آثاری چون مراسم ازدواج کسک، سماع درویشان و تائر سایه" کرکپنار" همگی در کنار هم با ثبت در فهرست میراث معنوی یونسکو اهمیت و جایگاه میراث معنوی ترکیه را نشان می‌دهد. قهوه خانه درفرهنگ ترکیه چیزی بیش از نوشیدن صرف چای است و ابعاد اجتماعی وسیعتری دارد که اکنون نیز به نام قهوه ترک وقهوه خانه ترک شهرت جهانی دارد. ولی جذابیت این قهوه خانه‌ها در سبک و نحوه پذیرایی و سنتهای ارائه این نوشیدنی به مشتریان است.
این درحالی است که جمعی عقیده دارند براساس آثار و شواهد موجود برپایی قهوه خانه، از حدود 500 سال قبل در ایران شکل گرفته و جمعی دیگر عمر آن را افزون‌تر محاسبه می‌کنند. همچنین گفته می شود، قهوه خانه در ایران به سال‌ها قبل از ورود چای باز می‌گردد. هرچند قهوه خانه هنوز همان «قهوه» خانه بود اما چای خوش طعم و خوش عطر ایران که به مراتب از اجداد هندی خود نیز مرغوب‌تر بود جای قهوه را گرفت.
«عباسی علایی»، رییس اتحادیه قهوه خانه داران در این خصوص به خبرنگار CHN گفت: «سال‌هاست بر توجه به ثبت جهانی قهوه‌خانه به نام ایران تاکید داریم چنانکه در این راستا کتابی تحت عنوان «قهوه خانه در گذر زمان» منتشر کردیم و آنرا در اختیار مسئولان وقت سازمان میراث و گردشگری قرار دادیم. اما تاکنون هیچ توجهی به این مهم نشده‌است.»
او با تاکید برآنکه در زمان مدیریت «آتوسا مومنی» در معاونت میراث فرهنگی و دفتر ثبت آثار تاریخی بارها درخصوص اهمیت توجه به قهوه‌خانه و سنت قهوه‌خانه‌ای با او سخن گفته است تصریح کرد: «با وجود آنکه اتحادیه قهوه خانه داران بارها بر لزوم توجه به این سنت تاکید داشت اما هیچیک از مسئولان به آن توجه نشان نداد. حتا در زمان مدیریت جدید نیز بارها از اهمیت این موضوع سخن گفتیم اما راه به جایی نبرد.»
نخستین قهوه خانه ها در ایران، در دوره صفویان، و به احتمال زیاد در زمان سلطنت شاه تهماسب (930-984ق)، در شهر قزوین پدید آمد و بعد در زمان شاه عباس اول (996-1038ق) در شهر اصفهان توسعه یافت. قهوه خانه ها، محلی برای تجمع مردم و رد و بدل کردن اطلاعات و طرح مباحث اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی بوده است.
براساس اسناد موجود در زمان آقامحمدخان قاجار در شهر تهران که جمعیتی حدود 250 هزار نفر داشته تعداد قهوه خانه ها به 4 هزار و 300 تا 4 هزار و 500 باب رسید که این خود نشان از رونق و اهمیت قهوه خانه در جامعه آن روزگار است.
قهوه خانه‌ها در گذر زمان همان گونه که با شاهنامه خوانی، داستان سرایی، مدیحه سرایی، نقالی، غزلخوانی، سخنرانی و مشاعره در ترویج تاریخ و فرهنگ و ادب و نیز تبادل افکار و معرفی آثار در ایامی خاص نقش مهمی را ایفا کرده اند، از بهترین و جذاب ترین اماکن عمومی شهرها برای گذراندن اوقات فراغت بودند.
علایی با اشاره به آنکه هنر «نقالی» در ششمین دوره اجلاس کمیته میراث ناملموس جهانی که در شهر بالی اندونزی برگزار شد به نام ایران به ثبت رسید یادآور شد: «با وجود آنکه هنر نقالی در مکانی به نام قهوه‌خانه انجام می‌شد نه در خیابان با کافی‌شاپ یا جای دیگر، اما مسئولان امر به سنت قهوه‌خانه توجه نکردند و آنرا به عنوان میراث ایرانی معرفی نکردند. آنروز که نقالی را بدون توجه به قهوه‌خانه ثبت جهانی کردیم در واقع راه را برای سایر کشورها جهت ثبت این میراث ایرانی به نام دیگری باز گذاشتیم.»
او معتقد است: «ثبت جهانی آیین نقالی می‌تواند دست آویزی برای ثبت و توجه به قهوه خانه ها باشد این درحالی است که امروز با معرفی پرونده سنت قهوه‌خانه‌ای به نام ترکیه روبه‌رو هستیم.»
کتاب «قهوه خانه در گذر زمان» که در شهریور ماه سال جاری به چاپ دوم رسید، با تحقیق و پژوهش «عباس علایی» و «فرزین معتکفی» و «سید علی میر علی نقی» محقق و مورخ در خصوص تاریخ و فرهنگ موسیقی های شهری ایران جمع آوری شده‌است.
علایی با اشاره به آنکه این کتاب به صمع و نظر «محمد علی نجفی» رییس سازمان میراث و گردشگری نیز رسیده گفت: «او از این کتاب و مطالب عنوان شده استقبال کرد اما در نهایت تمام کم‌کاری‌های موجود به مدیران گذشته سازمان ارجاع داده می‌شود این درحالی است که میراث این مرز و بوم از آن مدیر قبلی و بعدی نیست و همه ما باید برای حفظ آن بکوشیم نه آنکه تمام امور را بر گردن دیگران بیاندازیم تا از شانه‌های خود ساقط کنیم.»
رییس اتحادیه قهوه خانه داران تاکید کرد: «صنف قهوه‌خانه داران آنچه در توان داشت را انجام داده‌است و اکنون زمان آن است که مسئولان به وعده‌های خود عمل کنند. انتظار داریم به چنین مواردی رسیدگی شود. نباید هر آنچه که داریم از فرهنگ و آیین و سنت را ارزان به دیگران بسپاریم.»
علایی در ادامه به مباحثی همچون قلیان و چپق اشاره کرد و گفت: «بارها این موضوعات را مطرح کردیم و گفتیم که قلیان از آن ایرانی‌هاست و چپق ترکی است. قلیان از گذشته در فرهنگ ایران جای داشته ولی امروزه از این وسیله به عناوین نادرست استفاده و نام برده می‌شود.»
به گفته رییس اتحادیه قهوه خانه داران، 50 هزار واحد صنفی در کل کشور فعال هستند. از دورافتاده‌ترین مناطق کشور گرفته تا مرکز شهرهای بزرگ، قهوه خانه‌ها مراکز تجمع و دورهم جمع شدن مردم است. اما تا زمانی که نگاهی همچون محل جمع شدن اراذل و اوباش به این مکان باشد نمی‌توان از قهوه‌خانه به عنوان یک سنت نام برد.
