ثبت آثار میراثی فلسفه‌ای شد برای حفظ میراث بشری در قالب فرهنگی و طبیعی که بر این اساس کمیته جهانی با عنوانیک معاهده بین‌المللی تشکیلشد کهذهنیت اولیهآنها جهانی بودن نبود.

این کمیته جهانی در سال 1972 کنوانسیونی را تشکیل داد که اجلاس عمومی یونسکو در پاریس معاهده بین‌المللی آن را شکل داد چرا که خطراتی آثار تاریخی را تهدید می‌کرد.

نمونه به خطر افتادن آثار ایجاد سد اسوان بود، این سد که در دره‌ای مربوط به دوره فراعنه با آثار تاریخی فراوان در مصر شکل گرفته بود، به عنوان بزرگترین سد آبی جهان، بخش عمده‌ای از آثار 5 هزار ساله مصری‌ها را به دل آب می‌برد.

نخستین اجلاس جهانی میراث جهانی در سال 1978 شکل گرفت که بنیاد شکل‌گیری آن این بود که آثار مصنوع دست بشر با فضاهای طبیعی که یک ویژگی خاص و منحصر به فرد دارد را بدون توجه به مرز کشورها و به عنوان حاصل و دسترنج جامعه بشری ثبت بین‌المللی کنند.

ایران در هشت دی ماه سال 1353 با تصویب مجلس شورای وقت به این کنوانسیون پیوست که فلسفه آن حفظ آثار مصنوع دست بشر به ویژه آثار بکر و طبیعی بود.

آنچه تاکنون در این اجلاس جهانی ثبت شده است، 660 آثار میراثفرهنگی و 166 اثر طبیعی است.

بر این اساس کشورهایی از جمله ایران که عضو این اجلاس جهانی هستند همه ساله تعدادی از آثار واجد ارزش خود را بر اساس معیارها، حقایق و شاخص‌های ویژه در داخل کشور دسته‌بندی، اولویت‌بندی و مقایسه تطبیقیکرده و سپس آنرا به این اجلاس معرفی می‌کنند.

این آثار معرفی شده به اجلاس جهانی در مقایسه با آثار سایر کشورها در کمیته‌های خاص مورد بررسی و ارزیابی قرار می‌گیرند که ممکن است بسیاری از این آثار در این میان خود به خود کنار گذاشته شوند که این آثار نه برای اینکه واجد ارزش نیستند بلکه تعدادی از آثار اولویتبیشتری دارند.

در حال حاضر جایگاه ایران در فهرست آثار جهانی در کل دنیا رتبه چهاردهم و در آسیا و اقیانوسیه رتبه پنجم است.

تا سال 2005، مجموع آثار ثبت جهانی شده ایران، هفت اثر بود که از آن سال به بعد حدود هفت اثر دیگر اضافه شده که تقریباً سالی یک اثر است و بسیار عملکرد مطلوبی است.

در مجموعه آثار میراث ناملموس نیز ایران سال 2006 به کنوانسیون میراث ناملموس پیوسته و 9 اثر را وارد این لیست کرده که در بخش فرهنگی و آداب و سنن است.

* دارا بودن سه شاخص از 9 شاخص آثار را جهانی می‌کند

کارشناس میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌ دستی و گردشگری همدان در این راستا به برخی معیارها و شاخصه‌هایی که کنوانسیون جهانی ثبت آثار به آن توجه می‌کند، اشاره و اظهار کرد: ثبت جهانی آثار پروسه‌ای طولانی است به طوری که هر کشوری باید پرونده‌ آثار خود را تحویل اجلاس جهانی دهد تا پس از بررسی، نتیجه آناعلام شود.

سیده مریم مختاری‌موسوی تصریح کرد: این پرونده 9 شاخص را در بررسی آثار لحاظ می‌کند که هر اثر برای جهانی شدن باید حداقل دارای سه معیار از 9 معیار مد نظر را داشته باشد.

وی یادآور شد: شناسایی اثر، توصیف اثر، توجیه برای ثبت اثر، وضعیت حفاظت و عوامل تأثیرگذار بر روی آن، مسائل مرمتی و حفاظتی، مدیریت اثر، روند فعالیت‌های مرمتی انجام شده بر روی اثر، مستندنگاری‌های بر رویاز اثر واموال فرهنگی درون اثر 9 معیاری است که روی آثار تأثیرگذار هستند.

کارشناس میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری همدان خاطرنشان کرد: گزارش‌هایی نیزبه صورت بازدید از آثار تهیه شده و مجدداً در اجلاس جهانی بررسی می‌شود که پروسه بسیار سنگینی است که اگر حفاظت یا مرمت اشتباهی در یک اثر باشد، روی آن اثر می‌گذارد.

وی با بیان اینکه کارشناس یونسکو در بازدید روی این موضوعات کار کرده و گزارش خود را ارائه می‌دهد، بیان داشت: آثار فرهنگی که برای ثبت جهانی ارائه می‌شود، باید نشانه نبوغ شاهکارانه بشر در دوره‌ای که آن بنا در آن شکل گرفته است، باشد.

موسوی بیان داشت: آثار فرهنگی باید گویای تبادل ارزش‌های انسانی در یک دوره زمانی خاص،نشان‌دهنده پیشرفتدر محدوده فرهنگی از جهان، منظره و دید اثر بکر باشد.

ویادامه داد: همچنین اینآثار بایدنمونه منحصر به فرد و یا استثنایی از یک سنت فرهنگی یا تمدنی و یا نابودشده دوره خودش باشد.

کارشناس میراثفرهنگی همدان ابراز داشت: این آثار بایدبا بناهای هم‌دوره خود چه در داخل و چه در خارج بررسی شود.

به گفته وی از دیگر شاخصه‌های آثار این است که بایدنمونه بارزی از گونه‌ای از بنا و مجموعه فرهنگی که بر یا منظر باشد، نمونه‌ای از سنت سکونت بشری مانند کاربری اراضی و کاربری دریایی و به صورت مستقیم با رویدادها، سنت‌ها و عقاید آثار هنری و ادبی یک اثر برجسته جهانی برابری کند.

*معرفی6 اثراز همدان برای ثبت جهانی در یونسکو

دیگر کارشناس میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری همدان نیز بیان داشت: از 10 معیاری که آثار برای جهانی‌شدن باید داشته باشند، 6 مورد صرفاً برای آثار تاریخی و چهار مورد دیگر فقط برای آثار طبیعی است.

علی خاکسار با اشاره به آثاری که در استان همدان معرفی شده‌اند، یادآور شد: تپه هگمتانه را از سال‌های قبل برای جهانی شدن معرفی کرده‌ایم.

وی با اشاره به اینکه مجموعه دستکند شهر زیرزمینی سامن نیز در ادامه معرفی شد، ابراز داشت: در شورای سیاست‌گذاری سازمان میراث فرهنگی کشور مقرر شد که هر استان دو اثر جدید را معرفی کنند که ما رایزنی کردیم، تعداد بیشتری معرفی شود.

کارشناس میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری همدان خاطرنشان کرد: با توجه به شاخص‌ها و معیارهای ثبت، استان ما پنج اثر را پس از هگمتانه معرفی کرد که مجموعه دستکند ارزانفود و سامن، ارگ تاریخی نوشیجان، گنبد علویان و کتیبه‌های گنجنامه است.

وی با بیان اینکه پنج اثر ما دارای 6 معیار اولیه آثار تاریخی است، افزود: ممکن است این آثار در کمیته سیاست‌گذاری بررسی شده و یک یا دو مورد حذف شود اما اگر حتی دو مورد نیز حذف شود، ما چهار مورد را برای ثبت خواهیم داشت.

خاکسار با بیان اینکهایران به لحاظ تنوع آثار بسیار منحصر به فرد است، بیان داشت: آثاری در یونسکو ثبت می‌شود که خیلی خوب روی آن کار شده و بتوانیم معرفی خوبی داشته باشیم،پس باید پس از انتخاب اولیه که مستندسازی و بازدیدها شروع می‌شود، بتوانیم آثار را معرفی کنیم.

وی با بیان اینکه ما در استان دستکندهای متنوعی داریم که قرار بود که به صورت مجموعه معرفی شوند، اظهار کرد: در ثبت جهانی چند اثر به عنوان مجموعه، آثار باید ویژگی‌های یکسانی داشته باشند چرا که در غیر این صورت انفرادی بررسی می‌شوند.

*نگاه استانی به ثبت آثار معنا ندارد

معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری همدان نیز بحث ثبت جهانی را یک مسابقه بین کشورهای جهان دانست و افزود: ایران و سازمان میراث فرهنگی حساسیت دارند که ناب‌ترین و مناسب‌ترین اثر را برای جهان شدن معرفی کنند که در این راستا نگاه استانی به ثبت جهانی معنا ندارد.

بهرام توتونچی بیان داشت: این آثار با بررسی در کمیته‌های تخصصی ثبت جهانی می‌شوند و چون ما می‌خواهیم در بین کشورهای دیگر مطرح باشیم، باید اثری ناب را ارائه کنیم.

وی با بیان اینکه کاخ گلستان آخرین اثری بود که ما ثبت کردیم، یادآور شد: این کاخ با زحمات زیاد و کار کارشناسی پیچیده‌ای ثبت شد، به طوری که در بررسی کاخ گلستان با کاخ کرملین، کاخ گلستان ثبت و کاخ کرملین رد شد.

معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری همدان با بیان اینکه یونسکو به دنبال ثبت اثری ناب بوده و به اینکه در کدام کشور واقع شده، کاری ندارد، اظهار کرد: تفکر یونسکو و اجلاس جهانی برای ثبت، بدون مرز است و عقیده آنها بر این است که حفظ و حراست آثار برای آیندگان باشد.

وی در مورد مزایای ثبت جهانی یک اثر نیز ابراز داشت: پس از ثبت حمایت‌های تخصصی و مالی جامعه بشری و بین‌المللی با آن حق عضویتی که به یونسکو می‌دهند، برای حفظ این آثار تلاش کرده و در مرمت و کنترل آن دقت می‌کنند.

توتونچی با اشاره به ارگ بم و حمایت‌هایی که از آن شد، اظهار داشت: یونسکودر موردارگ بم که بخش عمده‌ای از آن در زلزله تخریب شد، بخش‌های عمده‌ای را مرمت و بودجه‌ای را برای مرمت آن تخصیص داد.

وی نگاه به آثار جهانی را نگاهی بین‌المللی دانست و افزود: اگر قرار شود که آثار جهانی همدان معرفی شود، نگاه بین‌المللی روی آنها انجام می‌شود.

معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری همدان در خصوص معرفی آثاری از استان به عنوان میراث طبیعی نیز بیان داشت: یکی از پیشنهادهایی که ما داشته و داریم غار علیصدر است که این اثر به خاطر دخل و تصرفات مصنوعی در آن، هنوز به نوعی مسکوت مانده است.

وی در ادامه ثبت جهانی را پروسه‌ای زمان‌بر عنوان کرد و گفت: اثر میمند برای جهانی‌شدن 12 سال به طول انجامید.

توتونچی با بیان اینکه آموزش فرهنگی نیز در این امر مهم است، بیان داشت: اینکه نگاه همه مسئولان و مردم تعیین‌کننده باشد، باید همسو باشیم چرا که میراث فرهنگی به تنهایی یکسازمان کوچک استو نبایدتنها متولی آثار تاریخی در کشور باشد.

وی حفاظت از آثار فاخر را تنها بر عهده میراث ندانست و افزود: نباید تنها میراث متولی حفاظت از آثار فاخر باشد بلکه آموزش کلی لازم استتا همه مردم از این آثار کهجزو هویت آنهاست، محافظت کنند.

معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری همدانبا بیان اینکه باید در زمینه آموزش حفاظت از میراث فرهنگی، زیربنایی کار شود، یادآور شد: هر کس در هر نقطه‌ای باید با حساسیت برای حفظ این آثار تلاش کند تا کوچک‌ترین ضربه‌ای به این آثار وارد نشود.

وی اضافه کرد: هم سازمان میراث فرهنگی و هم سایر دستگاه‌ها باید به نگاه آموزشی روی آورند چون مقوله مهمی برای نهادینه کردن این تفکر است.

*هگمتانه ظرفیت جهانی شدن را دارد

توتونچی ثبت آثار را پایان کار ندانست و بیان داشت: ثبت آثار در جهان آغاز کار و شروع ماجرا جدیدیاست چرا که آثار خود را با ثبت جهانی زیر ذره‌بین می‌بریم.

وی اضافه کرد: جامعه بشری به آثار ثبت شده در جهان، نگاه ویژه و خاص دارد و کوچکترین تلنگر و مسئله ما را از دور رصد می‌کنند.

وی با تأکید بر اینکه هگمتانه ظرفیت جهانی شدن دارد، اذعان داشت: فضای کلی هگمتانه نیازمند یک ساماندهی اساسی است و ممکن است معیارهایی را از ما بخواهند که ما وادار به اصلاح شویم.

معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری همدان مالکیت را نیز در ثبت آثار مؤثر دانست و گفت: فاز یک و حدود 30 هکتاراز اراضی هگمتانه در مالکیت دولت است اما 15 هکتار بعدی هنوز تملک نشده است.

وی در پایان سخنانش با بیان اینکه نگاه استانی را در ثبت جهانی باید کنار بگذاریم، اضافه کرد: همه باید تلاش کنیم که تعداد آثار ثبت شدهرا افزایش دهیم ودر این راستا نبایدحساسیت استانی داشته باشیم هر چند مسئولان استانی نیز از هیچ تلاشی دریغ نمی‌کنند.