به گزارش خطوط پروازی، بازار تاریخی اردبیل که یکی از بناهای کهن و نماد تمدن این دیار است، با گذشت سده ها از عمر خود همچنان یکی از جاذبه های فاخر گردشگری کشور محسوب می شود.
بازار تاریخی اردبیل معروف به راسته بازار و یا«قیصریه» مجموعه ای است مرکب از تیمچه، سرا، حمام و مسجد که بنای فعلی آن از جمله آثار دوره سلجوقی، زندیه و صفویه و بر بنیان اولیه بازار ساخته شده است.
بر سر بازارچه شمال شرقی بازار سنگ نوشته ای است که تاریخ ساخت و بانی بازار در آن درج شده اما به علت فرسایش سطح سنگ و عدم اشاره دقیق منابع تاریخی زمان ساخت این بازار مشخص نیست و به روایتی پیش از حکومت صفوی احداث شده است.
قدیمی ترین سیاحانی که از بازار اردبیل نام برده اند عبارت اند از مقرسی و اصطخری در سده چهارم هجری که این مجموعه تاریخی را به صورت صلیب در چهار راسته توصیف کرده اند که در میانه آن مسجد قرار دارد.
قسمت عمده بازار اردبیل در تغییرات شهری در نیم قرن گذشته تخریب شده و ارتباط بعضی از بخشهای آن با مرکز بازار از بین رفته است، بطوریکه این بازار در حال حاضر در مرکز شهر و در طرفین خیابان امام خمینی واقع شده و بازدید کنندگان به وضوح می توانند جدایی بازار طلا فروشان را از بازار قیصریه فعلی مشاهده کنند.
رونق بازار اردبیل در عهد صفوی
اردبیل در زمان حکومت صفوی به دلیل مرکزیت، جایگاه والای دینی و واقع شدن قبور سلاطین صفوی و مهمتر از همه مقبره شیخ صفی الدین اسحاق اردبیلی جد خاندان صفوی به مانند پایتخت معنوی سلاطین صفوی بوده و این امر باعث شده این شهر و به خصوص بازار آن از اهمیت ویژه ای برخوردار باشد.
در قرن دهم هجری در زمان حکومت شاه طهماسب اول بازارهای اردبیل از رونق بسیار زیادی برخوردار بوده اند که از این قبیل می توان به بازار بقالان، کرباس فروشان، قصابان، خراطان، سراجان، قیصریه و دهها سرای دیگر اشاره کرد.
بعدها در قرن هفتم و هشتم هجری نیز این بازار رونق مجدد یافت که بازسازی و تعمیرات اساسی صفویان و قاجارها در افزایش این رونق بی تاثیر نبود.
مطابق با روایات تاریخی مجموعه بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی موقوفات بسیاری از جمله خانه های اطراف بقعه، مغازه ها، حمام و همچنین بازار اردبیل را داشته که درآمد حاصل از این موقوفات صرف امور خیریه در سطح شهر می شد که از آن جمله می توان به رسیدگی به وضع معیشتی افراد مستضعف و خانواده های فقیر اشاره کرد.
قسمتی از بازار بزرگ و تیمچه‌ها و سراها از موقوفات بازار به بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی به شمار می‌رفت و درآمد و عواید حاصله صرف مخارج این بقعه می‌شد.
عرضه تمام کالاهای مورد نیاز مردم در 25 سرا و راسته
بازار اردبیل با طاق‌نمای جانبی، طاق و تویزه و گنبدهای ساده که معرف آثاری از دوره صفویه و قاجاریه است شامل راسته اصلی بازار، راسته پیر عبدالملک، راسته قیصریه، راسته کفاشان، راسته غلامان، بازار زرگران، سراجان، خراطان، قصابان، بقالان، کلاه دوزان، علافان، پارچه فروشان، پنبه فروشان، مسگران، چاقو سازان، آهنگران، سرای خشکبار (حاجی میرزا)، سرای گلشن، سرای جهودها، سرای وکیل، سرای نو یا زنجیرلو، سرای حاج احمد، سرای حاج شکر، سرای مجیدیه، سرای امام جمعه، سرای دوگوچی و تیمچه زنجیرلی است.
پوشش سقف راسته ها با طاقهای جناقی و گنبد چهار طاقی و ساده بوده و طول طاق نمای مغازه ها به طور متوسط سه تا چهار متر و قطر پایه طاقها 60 تا 80 سانتی متر می باشد.
روشنایی داخل بازار از طریق روزنه‌های تعبیه شده در پوششهای گنبدی تامین می‌شود که زیبایی بصری بی نظیری به فضای داخلی بازار بخشیده است.
راسته بازار با قدمت تاریخی که دارد از جمله مهمترین بازارهای تهیه مایحتاج برای اردبیلیها است بطوریکه بازارهای جدیدالتاسیس، پاساژها و فروشگاهها نتوانسته است از پویایی و شور آن بکاهد.
فضای داخلی این بازار با داشتن حال و هوای عرفانی هر بازدیدکننده ای را به خود مجذوب می کند و همین امر باعث شده که پس از قرنها حیات این بازار تداوم یابد.
مرمت بخش های مختلف بازار با کمک بازاریان
مجموعه بازار تاریخی اردبیل در سال 1364 مرمت شد و با شماره 1690 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید.با این وجود به مانند بازار تاریخی تبریز این مجموعه فاخرمعماری میتواند به ثبت جهانی برسد.
مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اردبیل در این خصوص تصریح کرد: «بازار تاریخی نیازمند مطالعه جامع جهت ثبت جهانی است.»
نادر فلاحی گفت: «با این وجود بازار تاریخی به حال خود رها نشده و پروژه های مستمر مرمت در طول سال اجرا می شود.»
او متذکر شد: «عملیات مرمت در سرای وکیل رو به اتمام بوده و در سرای امام جمعه نیز به زودی آغاز می شود. مشکلات سرای امام جمعه با بازاریان حل و فصل شده و به زودی عملیات مرمت را آغاز می کنیم.»
مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری اردبیل همچنین به بازنگری ضوابط بازار تاریخی اشاره کرد و گفت: «ضوابط قبلی بازار بیش از 30 سال قبل تهیه شده و در ضوابط جدید تلاش بر این است که بسیاری از معایب و خلاها رفع شود.»
او افزود: «از جمله اینکه مشکلات نقل و انتقال و ساخت و ساز و اساسا تاسیسات و زیرساخت ها که در ضوابط قبلی مورد بی توجهی قرار گرفته، دیده شود.»
مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری اردبیل تاکید کرد: «پس از بررسی ضوابط بازارها در ایران و جمع بندی و طرح مشکلات بازار اردبیل که بازه زمانی شش ماهه را نیاز دارد، ضوابط بازار در شورای فنی استان مورد بررسی نهایی قرار خواهد گرفت.»
فلاحی تاکید کرد: «در نهایت با تصویب آن، این ضوابط به سازمان میراث فرهنگی کشور جهت تصویب ارسال می شود تا در ادامه با اعمال آن بسیاری از مشکلات ساماندهی تاسیسات و ساخت و سازها در بازار حل و فصل شود.»
با وجود قدمت کهن، این بازار همچنان به عنوان مهمترین بازار مورد استفاده شهروندان اردبیلی و شهروندان سایر شهرستانها است و در کنار پویایی و فراغت حاصل از تهیه آسان کالا، توانسته چشم نواز مسافران و گردشگران به دلیل معماری بی نظیر خود باشد.