به گزارش خطوط پروازي،هر از گاهی رخداد ناخوشایند تخریب آثار و خانه های تاریخی خبرساز می شود و دل دوستداران تاریخ، فرهنگ و هویت ایرانی را به درد می آورد، معضلی که سایه تاریک ناهماهنگی، منفعت طلبی، سوداقتصادی و ناآگاهی به هویت فرهنگی بر آن حاکم شده است.
حفاظت از آثار و بناهای باستانی و تاریخی به عنوان بخش هایی کوچک و به یادگار مانده از هویت، تاریخ و تمدن هر قوم و ملت وظیفه همگان به ویژه متولیان قانونی و دستگاه های مسئول است اما این میراث ارزشمند در مشهد به خصوص در محدوده ثامن پیرامون حرم مطهر امام رضا (ع) احوال ناخوشی را می گذراند و هر روز را در کابوسی که امروز نوبت به تخریب کدام اثر ملی است سپری می کند.
کوتاهی در حفاظت از میراث فرهنگی، سیمای این یادگاران هویت و تاریخ ملی را به شدت خراشیده و داغی جاودانه بر پیکره آثار بر جای گذاشته است؛ داغی که هر چند وقت یکبار تازه می شود.
هنوز هشت ماه از خبر تخریب مسجد تاریخی حوض معجردار در خیابان نواب صفوی مشهد با پیشینه 180 سال و ثبت شده در فهرست آثار ملی نمی گذرد که هفته پیش خبر تخریب خانه تاریخی سیدان ثبت شده در فهرست آثار ملی، برگ سیاه دیگری را در کارنامه تاریک حفاظت و صیانت از آثار تاریخی در مشهد ورق زد.
روند تخریب، تجاوز به حریم و خروج از ثبت آثار تاریخی ثبت شده در فهرست آثار ملی به گونه ای است که ارزش و اثرگذاری ثبت یک اثر تاریخی را زیر سئوال می برد و گویی دیگر حتی ثبت در این فهرست راه نجات برای آثار و ابنیه تاریخی نیست.
تازه ترین نمونه
تخریب 40 درصدی خانه سیدان و ناایمن بودن شرایط کنونی این اثر تاریخی که به سبب گودبرداری پروژه اقامتی در جنب آن حادث شده نشان می دهد این اثر نیز به جرگه آثار تخریب شده و زخم خورده همانند مسجد تاریخی حوض معجردار مشهد، خانه حناساب، خانه جوان صبور، سرای ترکمن و سرای فولادکار، خانه سبزواری های یک و دو و خانه تمدنی پیوسته و دیری نمی گذرد که با تخریب کامل به واسطه سستی شدید موجود در خاک، این بنا برای همیشه از عرصه تاریخ محو شود.
معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی به خبرنگار ایرنا گفت: تخریب این اثر تاریخی بر خلاف هشدارهای فراوان به مالک و مجری پروژه اقامتی جنبی آن رخ داد.
مهندس مرجان اکبری افزود: تاکنون گرچه مجری ذیصلاح و پیمانکار این پروژه معرفی شده اند اما هنوز خبری از معرفی مهندس ناظر نبوده و روشن نیست گودبرداری پروژه بر اساس ضوابط قانونی وفنی انجام شده یا خیر.
وی ادامه داد: پیگیر موضوع از مبادی و مراجع قانونی هستیم زیرا روند مواجهه و برخورد با آثار و خانه های تاریخی در اجرای پروژه های شهری بسیار کمرنگ و بعضا وجود ندارد.
معاون اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی گفت: در تخریب اولیه 40 درصد این اثر تاریخی از بین رفته و به هیچوجه امکان ورود به این خانه تاریخی برای سنجش بیشتر میزان خسارت وجود ندارد زیرا سستی لایه های زیرین خاک موجب ناامنی آن برای حضور کارشناسان شده است.
نفس خانه های تاریخی به شماره افتاد
وی همچنین به روند بی توجهی به خانه ها و آثار تاریخی در منطقه ثامن مشهد اشاره و بیان کرد: سال 1387 در ابلاغ کتابچه جزئیات و ضوابط طرح بهسازی و نوسازی بافت پیرامون حرم رضوی از سوی وزارت راه و شهرسازی تعداد 40 اثر تاریخی ملی و حریم آنها اعلام شد.
اکبری افزود: هم اینک از 40 اثر ابلاغی در آن کتابچه تنها 28 اثر و خانه تاریخی در محدوده ثامن مشهد باقی مانده اند. هفت خانه تاریخی از جمله خانه حناساب، سرای ترکمنها، خانه زرین زاده و خانه براتی به صورت کامل تخریب گردیده بقیه نیز به واسطه پیگیری مالک خانه و رای دیوان عدالت ادارای و دادگاه عمومی شعبه مشهد از فهرست آثار تاریخی خارج شده اند.
فقدان اطلاعات از مهندس ناظر پروژه
معاون فنی و تشکلهای حرفه ای سازمان نظام مهندسی خراسان رضوی نیز به خبرنگار ایرنا گفت: در بررسی مقدماتی اطلاعاتی از مهندس ناظر قانونی یا مجری ذیصلاح پروژه اقامتی جوار خانه سیدان به دست نیامده و در اسناد و سوابق سازمان چنین اطلاعاتی موجود نیست.
مهندس فرامرز ذوقی افزود: پیش از شروع عملیات اجرایی هر ساختمان باید پروانه ساختمانی اخذ شود که مدارک لازم برای صدور این پروانه شامل اعلام و معرفی مهندسان پروژه است. نبود اطلاعات در پرونده این پروژه دلایل مختلفی می تواند داشته باشد اما آنچه روشن این اصل است که ساختمانی که بر اساس ضوابط قانونی پیش برود باید برای دریافت پروانه ساختمانی مشخصات مهندسان خود را در سامانه جامع نظام مهندسی ثبت کند.
رطوبت شدید خاک مقصر اولیه
وی در مورد اینکه آیا گودبرداری به صورت اصولی و فنی انجام شده نیز گفت: بازدیدهای اولیه و کار کارشناسی نشان می دهد که از سازه نگهبان استفاده شده اما احتمالا به دلیل نشت رطوبت، پارامترهای خاک تغییر کرده و سازه نگهبان خاصیت و کارایی خود را از دست داده و توان درست عمل کردن و نگه داشتن خانه تاریخی را نداشته است.
معاون سازمان نظام مهندسی خراسان رضوی افزود: در خصوص علت رطوبت خاک نیز این امر می تواند به دلایل مختلفی از جمله ترکیدگی لوله و یا بر اثر تخریب چاههای زیرین خانه رخ دهد که باید بررسی شود.
قصور میراث فرهنگی در حفاظت
سخنگوی شهرداری منطقه ثامن مشهد نیز به خبرنگار ایرنا گفت: محافظت و مراقبت از آثار تاریخی ملی وظیفه قانونی و حتمی میراث فرهنگی است اما بر خلاف هشدارهایی که در این زمینه از سوی شهرداری داده شده هنوز هم کوتاهی و قصور در حفاظت از آثار مشهود است.
مهدی زمانی خلیل آباد افزود: فقدان برنامه حفاظتی، نبود راهکارهای مشخص برای حفاظت و صیانت و ناتوانی مالی برای حفاظت، صیانت و حمایت از سرمایه گذاران از مشکلاتی است که اداره کل میراث فرهنگی در این زمینه با آن مواجه است.
وی ادامه داد: شهرداری متولی حفاظت و صیانت از خانه های تاریخی نیست اما بخاطر رسالتی که برای خود لحاظ می کنیم تعداد چهار خانه تاریخی شامل خانه توکلی، خانه داروغه، خانه امیری و خانه کرمانی توسط شهرداری تملک شده اند. هم اکنون 39 خانه تاریخی در منطقه ثامن شناسایی شده که قابلیت سرمایه گذاری، تغییر کاربری و فعالسازی را دارند.
سخنگوی شهرداری منطقه ثامن مشهد گفت: اداره کل میراث فرهنگی خراسان رضوی عملا از توان و قدرت خود استفاده نمی کند و صرفا انتظار دارد شهرداری اقدام به همکاری و مشارکت نماید. این دستگاه در مواجهه با خانه های تاریخی باید از بعد نظارتی منفعلانه خارج شود و فعالانه در این زمینه ورود کند.
در انتظار نظر آتش نشانی
وی اظهارداشت: در خصوص تشخیص اصولی بودن یا نبودن گودبرداری پروژه مجاور خانه تاریخی سیدان منتظر نظر کارشناسی آتش نشانی هستیم. چاههای جذبی این خانه تاریخی در بدترین شرایط ممکن قرار داشت لذا پیش از گودبرداری هشدار نسبت به احتمال تخریب خانه به میراث فرهنگی داده شده بود.
زمانی افزود: احتمالا بارندگی روزهای اخیر در مشهد موجب نفوذ آب به لایه های زیرین این خانه و تاثیر نامطلوب بر روند گودبرداری شده است. میراث فرهنگی می توانست با اقدام به موقع از این وضعیت جلوگیری کند.