به گزارش سفرنیوز، رئیس پژوهشکده باستانشناسی یکی از مهمترین ویژگی‌های نقشه باستانشناسی ایران را امکان مدیریت برنامه‌های عمرانی دانست و تصریح کرد: «هر کاوشی که صورت می‌گیرد، هر مقاله، کتاب و بروشوری که منتشر می‌شود باید در اختیار نقشه باستانشناسی قرار گیرد تا به‌صورت تصویری و توصیفی ضمیمه نقشه پایه شود.»
روح‌الله شیرازی بابیان اینکه باستانشناسی امروز همراه، همگام و هم‌رأی با سایر علوم در حال ارتقا است و گستردگی استفاده از تجهیزات کارآمد و به‌روز در آن دور از انتظار نیست تصریح کرد: «نقشه باستانشناسی ایران نیز جدای از این موارد نبوده و با برنامه‌ریزی متناسب باقابلیت‌های علمی ـ آموزشی موجود تلاش دارد تا بهینه و مؤثر بتواند نیازهای باستانشناسی را برطرف سازد.»
او گفت: «نقشه باستانشناسی به‌صورت مجموعه‌ای دیجیتالی از داده‌های باستانشناسی به‌صورت توصیفی بر روی‌داده‌های مکانی جانمایی شده و با استفاده از فن‌آوری رایانه‌ای قابلیت‌های گسترده سنجش، آنالیز و برنامه‌ریزی را دارد.»
رئیس پژوهشکده باستانشناسی افزود: «ایجاد یک نقشه باستانشناسی بسیار دقیق نه‌تنها می‌تواند به شناخت و معرفی باستانشناسی ایران کمک کند، بلکه می‌تواند از آسیب‌های جدی احتمالی ناشی از پیشرفت صنعتی و عمرانی کشور بر سرمایه‌های فرهنگی ما جلوگیری کند.»
تعریف و اهداف تهیه نقشه باستانشناسی کشور
او در ادامه بابیان اینکه ایده تهیه نقشه باستانشناسی ایران به‌صورت رسمی توسط مرحوم دکتر عزت ا... نگهبان حدود 53 سال پیش مطرح‌شده است، گفت: «نسبت به آن زمان که برای تکمیل اطلاعات نیاز به فیش‌برداری و تهیه بایگانی بود امروز اهداف گسترده‌تر و تجهیزات پیشرفته‌تر شده‌اند.»
شيرازي با اشاره به اینکه سال 1386 گروه نقشه باستانشناسی تصمیم به اجرای طرح نقشه باستانشناسی با استفاده از فنّاوری به‌روز و کارآمد گرفت، افزود: «طی جلسات برگزارشده چگونگی نقشه تهیه باستانشناسی، قابلیت‌ها، ویژگی‌ها و ... بررسی شد.»
نقشه باستانشناسی باید چگونه باشد
او بابیان اینکه نقشه باستانشناسی ایران در راستای اهداف کوتاه، بلند، میان‌مدت و بلندمدت شکل‌گرفته و بر اساس این اهداف، دارای مجموعه‌ای کامل از آثار باستانشناسی ایران خواهد بود، تصریح کرد: «لایه‌های اطلاعاتی مربوطه به باستانشناسی ایران و سایر علوم میان‌رشته‌ای بر اساس نیاز بر روی نقشه باستانشناسی جانمایی خواهند شد.»
رئیس پژوهشکده باستانشناسی با اشاره به این نکته که لایه‌های مربوط به محیط‌زیست ایران، منابع معدنی، زمین‌شناسی، اقلیم، مکان‌های سیاسی، تقسیمات کشوری و ... نقشه پایه را شکل می‌دهند، افزود: «در این نقشه پایه انبوهی اطلاعات مکانی خواهیم داشت که می‌توان تئوری و فرضیات باستانشناسی را بر روی آن پیاده‌سازی کرد؛این نقشه می‌تواند در سنجش فعالیت‌های عمرانی استفاده شود و پوشش آثار باستانشناسی ایران را با توجه به لایه‌های اطلاعاتی دیگر (الگوی استقرار) دارا باشد.»
او این نقشه را دارای قابلیت سنجش، برنامه‌نویسی، برنامه‌ریزی و بروز رسانی دانست و افزود: «نقشه باستانشناسی محدودیت بزرگنمایی (مقیاس) ندارد، اطلاعات توصیفاتی هر اثر بر روی آن جانمایی شده و امکان ویرایش اطلاعات و ایجاد خروجی متناسب با برنامه‌های معرفی و آموزش را دارد.»
شيرازي در تشریح قابلیت‌های نقشه باستانشناسی گفت: «این نقشه به‌صورت دیجیتالی به‌راحتی اجرا می‌شود، نیازی به‌کارگیری نرم‌افزارهای پیچیده و تخصصی نداردومی‌تواند با نرم‌افزارهای رایگان Open Source سازگار باشد.»
او مهمترین ویژگی های نقشه باستانشناسی را وجود لایه‌های اطلاعاتی دقیق، سازگار با نرم‌افزارهای سبک، قابل سنجش و قابل ویرایش با امکان تهیه خروجی مناسب دانست.
ویژگی های نقشه باستانشناسی
رئیس پژوهشکده باستان شناسی با بیان اینکه اطلاعات موجود در نقشه باستانشناسی به دو فرمت وکتور (خطی) و رستر (ترسیمی) تهیه می‌شود، گفت: «فرمت وکتور دارای کیفیت بی‌انتهاست و قابلیت اتصال به لایه‌های اطلاعاتی و جامعه آماری را دارد.»
او هر وکتور را متشکل از سه شکل هندسی نقطه، خط و سطح دانست که توصیفات ابعاد، اندازه و شکل وکتور را داراست .
شيرازي افزود: «به بیان ساده اگر نقطه‌ای داشته باشیم که معرف یک اثر باستانی است، می‌تواند اطلاعات مربوط به اثر را در خود ذخیره کند و بنا بر تعریف کاربر، شکل مخصوص به خود را داشته باشد.»
او با بیان اینکه داده‌های رستری تصاویری هستند که کوچکترین جز آن‌ها یک پیکسل نامیده می‌شودوهر پیکسل بسته به فرمت از ترکیب چند رنگ ساخته شده که نمایش دقیقی از تصویر را نشان می‌دهد، افزود: «این داده‌ها مربوط به تصاویر هوایی، تصاویر ماهواره‌ای، نقشه‌های قدیمی اسکن شده و مانند آن ها هستند.»
رئیس پژوهشکده باستان شناسی افزود: «تمام اطلاعات مربوطه مختصات دقیق جغرافیایی را دارند و به اصطلاح ژئورفرنس هستند، بنابراین همپوشانی دقیق در آن‌ها وجود دارد و هر مکان بر روی تصویر یا نقشه مربوط به آن جانمایی می‌شود.»
او افزود: «مختصات جغرافیایی استفاده شده در نقشه باستانشناسی به دلیل دقت بالا عموماٌ بر مبنای مختصات جغرافیایی UTM است.»
قابلیت‌های نقشه باستانشناسی
شيرازي با بیان این نکته که اطلاعات نقشه‌باستان شناسی قابل ویرایش، سنجش و آنالیز است، تصریح کرد: «هر اطلاعاتی اعمم از وکتور یا رستر می‌تواند در این قالب ویرایش شود، بنابراین با استفاده از سنجش از دور می‌توان کروکی آثار، منحنی میزان زمینی و هوایی، ارتفاعات از سطح دریا یا از سطح زمین، شکل، مساحت، محیط، محدوده عرصه و حریم، داده‌های اطلاعاتی مانند زمین‌شناسی، خاکشناسی، آبشناسی، هیدرولوژی و ... را بر روی آن مشخص کرد؛ در پایان هر کدام از این اطلاعات قابل ایجاد خروجی برای کتاب، بروشور، مقاله و ... هستند.»
او با بیان اینکه اطلاعات نقشه باستانشناسی قابل سنجش و پایش هستند و می‌توان دقت نقشه را با توجه به داده‌های اطلاعاتی بالا برد، اظهار داشت: «می‌توان در سنجش برخی نظریات مانند تئوری سیستم‌ها، الگوی استقرار مکانی آثار، نظریات مکان مرکزی و سیستم باز و بسته به سنجش و ارزیابی دست یافت.»
ارتقای نقشه باستانشناسی
رئيس پژوهشکده باستان شناسی با تأکید بر این نکته که نقشه باستانشناسی هرگز متوقف نخواهد شد،گفت: «انبوه اطلاعات باستانشناسی ایران و اطلاعات پایه همیشه در حال تولید است که به همین نسبت باید وارد نقشه شود، منظور از نقشه موجودی حال حاضر نیست.»
او حال حاضر را همین لحظه خواند و گفت: « برای جبران این مورد نقشه باستانشناسی نیاز به اتصال به اینترنت پر سرعت و دریافت داده‌های مکانی و پایه‌ای اساسی است.»
شیرازی با بیان این نکته که امروز در تهیه نقشه باستان شناسی کمی عقب هستیم، افزود: «برای جبران این شرایط باید با تجهیزات روز تلاش مستمر انجام داد به نحوی که هر اثری که شناسایی می شود، هر کاوشی که انجام می گیرد، هر مقاله، کتاب و بروشوری که منتشر می شود باید در اختیار نقشه باستان شناسی قرار گیرد تا به‌صورت تصویری و توصیفی ضمیمه نقشه پایه شود.»
او نقشه باستان شناسی ایران را از مهترین سرمایه‌های میراث فرهنگی کشور دانست که بیش از 4 دهه تلاش و جدیت و اجراي برنامه هاي بررسی و شناسایی برای تکمیل آن اجرا شده است و پهنه سرزمین ایران را پوشش می‌دهد.
رئيس پژوهشکده باستان شناسی با بیان اینکه در طی این سال‌ها از روش های متفاوتی برای تکمیل نقشه باستانشناسی استفاده شده و در این راه افت و خیزهایی هم وجود داشته است، افزود: «امروز با بهره برداری از فن‌آوری های مدرن و تلاش های مستمر سربلند هستیم که برنامه تکمیل نقشه باستانشناسی با اهداف بلند مدت تدوین شده است و با حمایت پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری با گام‌های بلند، آهسته و پیوسته پیش می رود.»
او با بیان اینکه سامانه تحت وب نقشه باستانشناسی با بیشترین کیفیت و امکان بهره‌برداری مدون شده است، تصرح کرد: «در فاصله سال‌های 1396 تا به امروز برنامه‌های نقشه‌باستان شناسی ایران با تکمیل ورود مکانی، تکمیل اطلاعات توصیفی، به روزرسانی نقشه پایه، اجرای کارگاه آموزشی، بررسی درخواست‌های بررسی و شناسایی، عرصه و حریم و کاوش به همراه بررسی طرح‌های عمرانی به صورت کامل و پیوسته انجام شده است».
شيرازي اظهار داشت: «مي دانيم که با توجه به ظرفیت‌های موجود و ناگواری‌هایی که در گذشته بر سر نقشه باستانشناسی ایران آمده هنوز کاستی‌هایی وجود دارد که برطرف کردن آن‌ها جز با یاری باستان‌شناسان، همکاری استان‌ها و تجهیز نقشه باستان شناسی میسر نخواهد بود.»
برنامه تکمیل نقشه باستان شناسی و نیازمندیهای آن
او در تشریح برنامه تکمیل نقشه باستان شناسی به جانمایی آثار ثبتی در نقشه باستانشناسی ایران اشاره کرد و گفت: «در بانک اطلاعاتی نقشه باستانشناسی، تعداد 26 هزار و665 پرونده ثبتی تا سال 1386 موجود است که بسیاری از آن‌ها تاکنون جانمایی نشده اند.»
رئيس پژوهشکده باستان شناسی با تأکیدبر ورود اطلاعات پرونده های چند سال اخیر در نقشه باستان شناسی گفت: «با توجه به نواقص عمده پرونده‌های قدیمی از جمله فقدان مختصات جغرافیایی، نبود مسیر دسترسی یا کروکی اثر و حتی نشانی نامشخص اثر، جانمایی آن‌ها در برخی موارد زمان بر و با دشواری روبرو است.»
او خاطرنشان کرد: «در دهه 90 خورشیدی در جلساتی که با اداره ثبت آثار ایران برگزار شد، دستورالعمل‌های نقشه باستان شناسی در اختیار این اداره قرار گرفت تا سهولت در جانمایی آثار برقرار باشد.»
تکمیل اطلاعات مربوط به مکان‌هایی که هنوز بررسی نشده اند
شيرازي با بیان اینکه در روی نقشه باستانشناسی فضاهای خالی فراوانی دیده می‌شود که یا هنوز بررسی
نشده اند و یا اطلاعات مربوط به آن‌ها موجود نیست ،گفت: این مسأله شامل همه استان‌های کشور می‌شود.»
او افزود: «طرح‌هایی در اولویت بررسی و شناسایی قرار می‌گیرند که پیش از این برنامه پژوهشی در آن مناطق انجام نشده یا دقیق و منظم نبوده و با خطاهای اطلاعاتی روبرو است.»
تصحیح خطاهای موجود در اطلاعات نقشه باستانشناسی
رئيس پژوهشکده باستان شناسی، اطلاعاتی که تاکنون بر روی نقشه باستانشناسی ایران جانمایی شده را شامل نام اثر، نام بررسی کننده، ارتفاع از سطح دریا، دوره اثر و توضیحات مربوط به اثر دانست و گفت: «پیش از این شرح بسیاری از اطلاعات با برنامه‌های ناسازگار با زبان فارسی نوشته شده‌اند که ناخوانا بوده و تصحیح می شوند.»
او در ادامه در خصوص تکمیل شبکه‌های پوششی نقشه باستانشناسی گفت: «در سال 1392 با برنامه‌ریزی در نقشه باستانشناسی تمام ایران به شبکه‌های 10 در 10 کیلومتر مربع براساس سیستم UTM شبکه‌بندی و هر شبکه براساس ترتیب عددی از مختصات جغرافیایی نامگذاری شد.»
شیرازی اظهار داشت: «شماره هر اثر در هر شبکه با توجه به پیشوند آن و در هر محدوده از 101 به نسبت فراوانی آثار یافت شده، مشخص می شود زیرا که بیشتر تراکم آثار در هر مربع تا پیش از این به 83 اثر در شبکه پوششی بر می‌گردد.»
به گفته رئيس پژوهشکده باستان شناسی، این نامگذاری مانند کدملی باستان شناسی اثر است که هم به مختصات جغرافیایی اثر اشاره دارد و هم برای هر اثر بصورت ویژه ثبت شده و هیچ آثاری کد مشترک نخواهند داشت.
تهیه بانک اطلاعاتی جامع نقشه باستانشناسی
او در ادامه با بیان اینکه کشور ایران، دارای آثار باستانی متنوع و گسترده‌ای است که طی سال‌های متمادی مورد بررسی قرار گرفته است، گفت: «برخی از این اطلاعات که به صورت مستندات مکتوب در سیستم GIS وارد شده‌اند، به‌دلیل عدم تجمیع در پایگاه داده‌ها به صورت پراکنده و ناهمگون قرار دارند و امکان تحلیل سیستمی وجود ندارد.»
شيرازي افزود: «ضروری است سامانه‌ای تحت وب بر پایه یک پایگاه داده متمرکز مکانی طراحی و پیاده سازی شود، در این سامانه کارشناسان هر استان امکان ورود و ویرایش اطلاعات آثار را دارند و بر اساس تائید بخش نقشه باستانشناسی ایران، اطلاعات توصیفی و تصویری به عنوان لایه‌هایی مجزا وارد سیستم می‌شوند.»
او با بیان اینکه قابلیت های تحلیلی بر اساس مکان و ویژگی‌های توصیفی جهت نیازهای مدیریتی و آمایشی در این سامانه پیش بینی شده است، افزود: «این نمایش و طبقه بندی عوارض به دلخواه کاربر بر اساس نشانه‌های استاندارد یک نقشه مانند سمبل، رنگ، اندازه و یا بر اساس همپوشانی لایه‌های مختلف باستانشناسی و لایه‌های عمومی (تقسیمات سیاسی و ...) انجام مي شود و براساس مقادیر توصیفی یا تعریف متغیرهای پرسش و پاسخ می‌توان به تحلیل‌هایی جامع دست یافت.»
رئيس پژوهشکده باستان شناسی گفت: «سازماندهی و سهولت دسترسی به لایه های وکتوری و رستری از جمله اهداف این سامانه به شمار می رود.»
تهیه بسته نرم افزاری نقشه باستانشناسی ایران
رئیس پژوهشکده باستان شناسی گفت: «این بسته نرم‌افزاری برای اطلاع‌رسانی از میزان اطلاعات موجود در نقشه باستانشناسی به استان‌ها آماده شده است.»
او با بیان اینکه هدف از تهیه این بسته، ارائه آن به مراکز استانی جهت استفاده در طرح‌های مطالعاتی ـ عمرانی است، تصریح کرد: « مراکز استانی می‌توانند با توجه به اطلاعات موجود نسبت به تکمیل بررسی‌های باستانشناسی در مناطقی که هنوز نیاز به بررسی دارد، برنامه‌ریزی کنند.»
شيرازي اظهار داشت: «اطلاعات موجود در این بسته شامل تصاویر هوایی، منحنی میزان در مقیاس، شبکه‌بندی باستانشناسی با شماره هر شبکه، اطلاعات مکانی مربوط به تقسیمات سیاسی ایران مانند شهر، روستا، جاده و غیره و دفترچه راهنما نقشه باستانشناسی و مدل داده است.»
او یکی از مهمترین ویژگی‌های نقشه باستانشناسی ایران را امکان مدیریت برنامه‌های عمرانی دانست و تصریح کرد: «هر طرح عمرانی که از پژوهشکده باستانشناسی استعلام می‌شود در سامانه نقشه باستانشناسی مورد سنجش و پایش قرار گرفته است و نسبت به طرح برنامه‌های مدیریتی برای بررسی، شناسایی و اقدامات پژوهشی آن در نظر گرفته می‌شود.»